Trung Quốc xây dựng hệ thống khổng lồ đo “chỉ số tín nhiệm xã hội”

Hệ thống tín nhiệm xã hội dự kiến chính thức thực hiện vào năm 2020 ở đất nước khổng lồ với số dân trên 1,4 tỷ. (Ảnh: Anthony Kwan - Getty Images)

“Hệ thống tín nhiệm xã hội” được công bố năm 2014 nhằm nêu bật được tinh thần mà Chính phủ Trung Quốc nêu cao “giữ được tín nhiệm là vinh quang, bất tín là đáng hổ thẹn”.

Chương trình này đang được thử nghiệm với hàng triệu người và dự kiến sẽ chính thức hoạt động từ năm 2020. Chương trình hiện do chính quyền địa phương điều hành hoặc do các diễn đàn công nghệ đánh giá dựa trên các dữ kiện cá nhân mà họ nắm giữ.

Phương pháp tính điểm có phần hài hước

Các nước phương Tây có hệ thống đánh giá chỉ số tín dụng (credit rating) dựa trên việc trả nợ đúng kỳ hạn của khách hàng. Điểm tín dụng tốt thì khách hàng sẽ được vay tiền cá nhân, tiền mua nhà dễ hơn và với lãi suất thấp, nhiều ưu đãi. Điểm tín dụng xấu hoặc quá xấu thì họ rất chật vật hoặc không thể vay mượn tiền từ ngân hàng. Chỉ số tín dụng này do một tổ chức thu thập, lưu trữ và hoàn toàn bảo mật. Đặc biệt, nó không gây ảnh hưởng đến riêng tư cá nhân và chất lượng cuộc sống.

Chỉ số tín nhiệm xã hội của Trung Quốc cũng tương tự như vậy, có thể lên cao hoặc xuống thấp tùy vào hành xử của cá nhân. Tuy nhiên, phương pháp xây dựng và cách thức hệ thống chỉ sổ này có vẻ bí mật, đôi lúc hài hước như: lái xe ẩu, hút thuốc ở nơi cấm, tung tin giả trên mạng xã hội… hay mua quá nhiều trò chơi điện tử!?

Có thưởng có phạt và hệ thống tín nhiệm xã hội của Trung Quốc đã nêu cao tinh thần đó. Ở Rongchen, phía Đông Trung Quốc, công dân có điểm tốt sẽ được nhiều ưu đãi như giảm tiền điện nước, vay lãi suất thấp, không cần phải đặt tiền cọc khi thuê xe, đặt phòng… Ở thành phố khác, công dân có điểm tốt sẽ có tài khoản tốt hơn, xuất hiện nhiều hơn trên trang mạng hẹn hò Baihe nổi tiếng của nước này.

Các hình thức thưởng và phạt hiện tại:

- Cấm đi máy bay hoặc đi xe lửa: Trung Quốc đã bắt đầu trừng phạt công dân mình bằng cách hạn chế đi lại của họ. Kênh truyền hình Channel News Asia trích dẫn số liệu chính thức của chính phủ Trung Quốc nói 11 triệu người có chỉ số thấp đã bị “khóa tên” khi mua vé máy bay nội địa. Họ cũng không thể mua được dịch vụ cao cấp – 4 triệu người không thể mua vé xe lửa hạng nhất dù họ có tiền.

Hệ thống chỉ số này “trừng phạt” khách xấu một cách rất riêng. Có thể là khách đã trốn không mua vé xe điện ngầm, xả rác ngay cổng ra vào hoặc hút thuốc ở khu vực cấm.

- Làm chậm tốc độ đường truyền Internet: Đó là nhận định của tác giả Rachel Botsman viết sách về an toàn trên mạng. Chính bà Botsman cũng không biết cơ chế chính xác là gì và ai sẽ bị hạn chế tốc độ Internet.

Theo Foreign Policy, hệ thống tín nhiệm sẽ thu thập thông tin khách có trả hóa đơn đúng thời hạn hay không – giống như cách chỉ số tín dụng vận hành ở phương Tây. Nhưng đôi lúc cũng cảm tính như chơi video game quá lâu, mua sắm lãng phí hay tung tin giả trên mạng xã hội, đặc biệt là nguy cơ khủng bố hay an ninh sân bay.

- Không cho học trường xịn: 17 người không thực hiện nghĩa vụ quân sự năm ngoái đã không thể học tiếp trung học hay học lên cao hơn. Con của những người có điểm tín nhiệm xã hội thấp cũng không thể theo học trường tư uy tín, bà Bostman nói.

- Không xin được việc tốt: Các cá nhân “phá vỡ niềm tin” cũng sẽ bị cấm các vị trí quản lý trong các doanh nghiệp nhà nước và ngân hàng lớn. Bà Bostman nói các tội như gian lận và biển thủ sẽ làm điểm tín nhiệm xã hội xấu hẳn đi.

- Không được đặt phòng ở khách sạn sang: Thanh niên trốn nghĩa vụ quân sự được “đối xử công bằng” bằng cách không cho hưởng thụ những kỳ nghỉ tốt hay khách sạn sang. Người có điểm tín nhiệm tốt sẽ được cho phép đi du lịch châu Âu chẳng hạn, bà Bostman giải thích. Một phụ nữ giấu tên đã nói với BBC trong năm 2015 rằng bà có thể đặt khách sạn mà không phải trả tiền đặt cọc vì có điểm tốt.

- Bêu xấu tên công khai: Đăng tên và bêu xấu công khai là một chiến thuật của chính quyền Trung Quốc. Một văn bản năm 2016 của Chinh phủ yêu cầu các công ty tham khảo “danh sách đen” trước khi thuê mướn hoặc ký hợp đồng với nhân viên. Những người có tên trong “bảng phong thần” này sẽ được thông báo chính thức và họ có 10 ngày để kháng nghị.

Hơn 130 triệu lượt khách Trung Quốc đi du lịch nước ngoài trong năm 2017. Chính phủ Trung Quốc hy vọng các biện pháp thưởng và phạt của "chỉ số tín nhiệm xã hội" sẽ góp phần xây dựng hành vi tốt của du khách Trung Quốc ở nước ngoài. (Ảnh: Reuters)

Liệu hệ thống sẽ hoạt động hiệu quả?

Có vẻ, hệ thống tín nhiệm xã hội của Trung Quốc có thể làm cho người dân của họ cư xử văn minh hơn, lịch sự hơn. Một thương gia 32 tuổi nói: “Khi lái xe, chúng tôi luôn dừng trước vạch dành cho người đi bộ (crosswalk). Nếu không dừng, bạn sẽ mất điểm. Ban đầu, chúng tôi rất lo lắng, nhưng giờ đây chúng tôi đã quen với điều đó vì là thói quen tốt!”

Nhưng có vẻ cái giá phải trả cho sự riêng tư là rất lớn. Trung Quốc hiện tự hào với hệ thống camera giám sát lớn nhất thế giới với 170 triệu chiếc ở khắp mọi nơi. Dự kiến là trong ba năm tới, sẽ có thêm 400 triệu camera được lắp đặt. Và điều đó làm mọi người quan ngại!

Ricky Hồ

Nên đọc

Chiến tranh mậu dịch Mỹ - Trung: Nguy cơ rủi ro lớn nhất sẽ xảy ra với Trung Quốc

Trung Quốc: Ôtô lao vào đám đông, 9 người chết, 46 bị thương

Nghi án nhân bánh trung thu có nguồn gốc từ Trung Quốc?

Gần 600 tấn khoai tây Trung Quốc nhập vào Đà Lạt sau 3 tháng