Người nhiễm virus SARS CoV-2 có bị tổn thương não không?

Với Julie Helms, mọi việc bắt đầu khi một số bệnh nhân nhập viện trong khu cấp cứu bà làm việc ở Bệnh viện Đại học Strasbourg ở miền Đông - Bắc Pháp vào đầu tháng 3/2020.

Não sẽ bị tổn thương nghiêm trọng?

Chỉ vài ngày sau, tất cả bệnh nhân ở khu cấp cứu đều là bệnh nhân nhiễm virus SARS CoV-2và không chỉ tình trạng khó thở họ gặp phải, khiến bà lo ngại:

"Họ cực kỳ bồn chồn, và rất nhiều người bị vấn đề thần kinh - chủ yếu là bị lẫn và mê sảng. Mọi việc cực kỳ đáng sợ, đặc biệt vì rất nhiều người chúng tôi điều trị còn rất trẻ - đa số tuổi từ 30 - 40, thậm chí có cả một người mới 18 tuổi".

Ngày 11/8, Helms và đồng nghiệp của bà công bố một nghiên cứu nhỏ trên Tạp chí Y khoa New England, ghi nhận những triệu chứng thần kinh ở bệnh nhân COVID-19 họ điều trị, từ những khó khăn trong nhận thức đến tình trạng bị lẫn. Tất cả dấu hiệu của "bệnh não" (encephalopathy - định nghĩa chung chỉ tình trạng não bị thương tổn) - xu hướng mà các nhà nghiên cứu ở Vũ Hán cũng thấy xảy ra ở bệnh nhân nhiễm virus Corona chủng mới vào tháng 2.

Giờ đây, hơn 300 nghiên cứu khắp thế giới đã nhận thấy tỉ lệ những bất thường về thân kinh ở bệnh nhân COVID-19, trong đó gồm có các triệu chứng nhẹ như nhức đầu, mất vị giác (anosmia) và cảm giác bị tê ngứa (arcoparasthesia), đến những hệ quả nghiêm trọng hơn như tình trạng mất ngôn ngữ (aphasia), đột quỵ và co giật.

Điều mới được phát hiện thêm, đó là bên cạnh việc gây ra bệnh về hô hấp cấp, virus còn có thể tàn phá thận, gan, tim và gần như tất cả mọi cơ quan trong cơ thể người.

Theo nhà thần kinh học Elissa Fory từ Quỹ Henry Ford ở Detroit, bang Michigan (Mỹ), thì: "Chúng tôi vẫn chưa biết chắc liệu các tình trạng tổn thương não vì nhiễm virus SARS CoV-2 có nghiêm trọng hơn những loại virus khác hay không, nhưng tôi có thể cho bạn biết chúng tôi đã thấy rất nhiều trường hợp như vậy".

Các kỹ thuật viên nghiên cứu virus Corona chủng mới trong phòng thí nghiệm ở Buenos Aires (Argentina)

Ước tính tỉ lệ chính xác khác nhau, nhưng có vẻ như khoảng 50% bệnh nhân được chẩn đoán nhiễm Sars CoV-2 đều gặp phải những vấn đề về thần kinh hầu như vẫn chưa được chú ý đến. Hầu hết mọi người, gồm cả bác sĩ, có thể không nhận diện được bất thường về mặt thần kinh như triệu chứng gì và khi nào chúng xuất hiện - một số gặp phải tình trạng co giật nhưng bề ngoài lại trông như bị choáng, không có run rẩy hay co giật gì cả.

Với máy móc liên tục có tiếng bíp, cùng những loại thuốc an thần và cách ly trên giường bệnh, môi trường trong phòng hồi sức cấp cứu ICU có thể làm trầm trọng thêm và gây tình trạng mê sảng, khiến ta khó lòng liên kết với các triệu chứng do virus gây ra.

Và tình hình càng thêm phần phức tạp, khi nhiều người chịu tác động từ virus SARS CoV-2 không bao giờ thực sự được xét nghiệm xem có virus không, đặc biệt nếu họ không có triệu chứng ho hay sốt. Điều đó có nghĩa là nếu họ có biểu hiện các triệu chứng thần kinh, thì ta có thể sẽ không bao giờ biết liệu nó có liên quan đến SARS CoV-2 hay không.

Robert Stevens, Phó giáo sư về ngành gây mê và y học cấp cứu tại Trường Y Johns Hopkins Medicine ở Baltimore, bang Maryland, nói:

"Chúng ta đang đối mặt với đại dịch thứ cấp về bệnh thần kinh".

Một căn bệnh khác

Từ khi đại dịch COVID-19 bắt đầu, người ta ngày càng hiểu rõ rằng SARS CoV-2 không chỉ là phiên bản tăng cường của loại virus gây bệnh cảm thông thường: nó có một số những tính chất kỳ quặc, bất thường và đôi khi đáng sợ. Chẳng hạn, hầu hết các đại dịch do virus gây ra (như bệnh cúm) có đường cong tử vong "hình chữ U", là căn bệnh gây chết người kể cả với những bệnh nhân rất nhỏ tuổi và rất lớn tuổi.

Nhân viên y tế thu thập mẫu xét nghiệm COVID-19 ở New Delhi

Nhưng virus SARS CoV-2 cơ bản chỉ gây triệu chứng nhẹ ở trẻ em, ảnh hưởng rất không cân xứng với đàn ông: đến 70% bệnh nhân nhập viện ở các phòng cấp cứu khắp thế giới là đàn ông, dù đàn ông và phụ nữ bị nhiễm ở tỉ lệ tương đương nhau.

Virus SARS CoV-2 có một số tính chất khác thường - không giống với những đại dịch do virus khác gây ra, nó chỉ gây triệu chứng nhẹ ở trẻ em. Tình trạng "thiếu oxy hạnh phúc" là một bí ẩn khác. Thông thường trong máu người "độ bão hòa oxy" là khoảng 98%. Bất cứ chỉ số nào dưới 85% đều sẽ dẫn đến tình trạng bất tỉnh, hôn mê hoặc chết.

Thế nhưng một số lượng lớn bệnh nhân COVID-19 có độ bão hòa oxy trong máu giảm xuống dưới 70%, thậm chí dưới 60% nhưng vẫn hoàn toàn tỉnh táo và nhận thức bình thường.

Và rồi, còn có một thực tế là một lượng lớn bệnh nhân có virus không có triệu chứng gì cả. Ước tính cho số này khá khác nhau, nhưng một báo cáo xét nghiệm trên số lượng lớn từ Iceland cho thấy khoảng 50% dân số nhiễm virus không có bất kỳ triệu chứng nào.

Có lẽ đáng sợ nhất là: dù khoảng 80% người có bệnh COVID-19 sẽ thoát khỏi virus này dễ dàng, nhưng có một lượng phần trăm rất nhỏ sẽ bị bệnh ngày càng nặng và chỉ trong vài ngày là tử vong vì hệ hô hấp yếu và nhiều hệ nội tạng suy hoạt động. Rất nhiều trong số đó là người già hoặc những người có sẵn các bệnh lý nền, tuy không phải tất cả.

Stevens nhận định:

"Nếu ta đã học được gì trong vài tháng qua, thì đó là căn bệnh này, COVID-19, biểu hiện cực kỳ phức tạp. Giờ đây, ta đã biết rằng căn bệnh ảnh hưởng đến rất nhiều hệ nội tạng khác nhau: bệnh nhân có thể chết không phải vì phổi bị suy giảm khả năng, mà còn vì suy thận, bị máu đông, bị bất thường về gan và các triệu chứng thần kinh”.

 Ông nói thêm:

"Bệnh nhân COVID-19 có vẻ như không phản ứng như lẽ thường với thuốc mà chúng tôi thường sử dụng - chúng tôi phải sử dụng số lượng thuốc nhiều gấp 5-10 lần để có thể gây mê, so với lượng thuốc thông thường sử dụng".

Virus SARS CoV-2 có một số tính chất khác thường - nó chỉ gây triệu chứng nhẹ ở trẻ em

Triệu chứng về não

Hầu hết các nhà nghiên cứu tin rằng tác động thần kinh do virus gây ra là hệ quả gián tiếp từ tình trạng thiếu oxy lên não hay là hệ quả phái sinh do phản ứng sưng viêm của cơ thể (hay còn gọi là "cơn bão cytokine" nổi tiếng).

Ngày càng có thêm nhiều bằng chứng cho thấy thực sự virus SARS CoV-2 có thể tự xâm chiếm não bộ. Tại Nhật, các nhà nghiên cứu báo cáo về một ca bệnh, một người đàn ông 24 tuổi được tìm thấy ngất xỉu trên sàn, ngay trên đống nôn mửa của chính mình. Anh trải qua tình trạng co giật toàn cơ thể khi được đưa tới bệnh viện. Bản chụp cộng hưởng từ MRI não bộ cho thấy dấu hiệu của viêm màng não cấp tính do virus gây ra (tình trạng não sưng phù), và khi chọc dò tủy sống, người ta cũng thấy dấu hiệu của virus Sars CoV-2 trong dịch não tủy.

Các nhà nghiên cứu Trung Quốc cũng phát hiện dấu vết của virus trong dịch não tủy của một bệnh nhân nam 56 tuổi bị viêm não nặng. Và trong một khám nghiệm tử thi với bệnh nhân Covid 19 ở Italia, các nhà nghiên cứu phát hiện có dấu vết virus trong các tế bào nội mô nằm dọc thành mạch máu não.

Ở một số nước như Pháp, khám nghiệm tử thi trên bệnh nhân COVID-19 bị cấm nghiêm ngặt (hoặc nói thẳng ra là không cho phép), khiến các phát hiện ở Italia trở nên quan trọng hơn - và gây lo lắng hơn.

Nhân viên chụp cộng hưởng từ đưa bệnh nhân vào quét MRI não bộ

Trong thực tế, một số khoa học gia giờ đây nghi ngờ rằng virus SARS CoV-2 gây ra tình trạng suy hô hấp và gây chết người không phải bằng cách làm tổn thương phổi mà là làm tổn thương thân não (brainstem), trung tâm chỉ huy não bộ đảm bảo ta có thể thở dù bất tỉnh.

Thông thường bộ não được bảo vệ tránh khỏi bệnh truyền nhiễm với "hàng rào máu-não" - một lớp niêm mạc tế bào đặc thù bên trong mao mạch chạy xuyên qua não và tủy sống. Những tế bào này ngăn chặn vi khuẩn và các tác nhân độc hại, không cho chúng gây nhiễm trùng não.

Nếu SARS CoV-2 có thể vượt qua hàng rào, thì thông tin này cho thấy virus có khả năng không chỉ đi đến lõi của hệ thống thần kinh trung ương, mà còn có thể khu trú lại, và có khả năng quay trở lại nhiều năm sau đó.

Các nhà virus học sẽ phải mất hàng năm để hiểu cơ chế sinh học của kẻ xâm lăng này. Và dù họ đã xem xét kỹ lưỡng virus SARS CoV-2 và nạn nhân của nó trong sáu tháng qua, đã công bố nhiều nghiên cứu khoa học ở số lượng chưa từng có so với bất cứ căn bệnh gì, nhưng ta vẫn còn nhiều câu hỏi hơn số ta có thể trả lời. Câu hỏi mới nhất người ta vừa thêm vào là: liệu virus này có gây ảnh hưởng đến não không?

Lê Miên Tường

(Theo BBC News - Ảnh: Getty)