Ngôi đền cổ rộng gần 3.000m2 toạ lạc ở vị trí đắc địa, là di tích quan trọng thuộc vùng bảo vệ đặc biệt

Nằm ở xã Gia Phương (Ninh Bình), đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng tọa lạc trên vị trí đắc địa, phía trước có núi Mã Yên làm tiền án, phía sau có dãy núi Phi Vân làm hậu chẩm. Kiến trúc của đền được xây dựng theo phong cách đăng đối, theo trục thần đạo, bắt đầu từ hồ Bán Nguyệt và kết thúc ở Chính điện.

Trên cổng ngoài, gọi là Ngọ Môn Quan, có các dòng chữ Hán được khắc trên bề mặt cổng: "Bắc môn tỏa thược được". Tiếp theo sau cổng Ngọ Môn Quan, bạn sẽ gặp một dòng chữ Hán khác: "Tiền Triều Phượng Các". Hồ Bán Nguyệt ở phía trước của đền được xây dựng theo lối kiến trúc cổ điển, trên mặt hồ thường mọc rậm hoa súng, tạo nên một khung cảnh rất tuyệt vời.

Đền vua Đinh Tiên Hoàng bắt đầu được xây dựng từ thời nhà Lý với phong cách kiến trúc "nội công, ngoại quốc". Nằm trong một khu rừng cây già, đền là sự độc đáo của nghệ thuật chạm khắc gỗ và đá, thể hiện sự tài năng của các nghệ nhân dân gian Việt Nam từ thế kỷ 17 đến 19.

Nằm trên khuôn viên rộng gần 3.000m2, đền bao gồm ba tòa chính: Bái đường, Thiêu hương và Chính cung. Bái đường nằm ở phía ngoài cùng, trong gian giữa có bức đại tự ghi ba chữ "Chính thống thủy" (tượng trưng cho sự khởi đầu của nền chính thống), tôn vinh vua Đinh là người đã dẹp loạn cát cứ và khởi đầu cho việc thống nhất quốc gia. Chính cung nằm ở bên trong, là nơi thờ vua Đinh và ba hoàng tử triều Đinh.

Giữa Chính cung là tượng vua Đinh Tiên Hoàng, được đúc từ đồng vàng và được trang trí bằng sơn son và bạc, làm vào thời nhà Nguyễn. Vị vua được miêu tả đội mũ bình thiên, mặc áo long cổn, ngồi trên sập rồng - biểu tượng của quyền uy vương giả, với dáng vẻ uy nghiêm. Bên trái là tượng Nam Việt Vương Đinh Liễn - con trưởng, bên phải là tượng Đinh Hạng Lang và Đinh Toàn - hai con thứ của vua Đinh.

Ở phía trước gian giữa của Bái đường, trên sân rồng, có sập long sàng được chế tác từ đá xanh nguyên khối kết hợp với nghệ thuật chạm khắc tinh xảo. Đặc biệt, mặt long sàng thể hiện một hình ảnh độc đáo và duy nhất trong lịch sử điêu khắc Việt Nam, đó là hình tượng rồng mang bàn tay phụ nữ. Cặp long sàng này trước Ngọ Môn Quan và trên sân rồng đã được công nhận là Bảo vật quốc gia.

Từ sân rồng bước lên là Bái đường 5 gian, một kiến trúc độc đáo. Tiếp theo là thiêu hương, có kiến trúc ống muống, là nơi thờ tứ trụ triều đình nhà Đinh. Sau khi đi qua tòa Thiêu hương, du khách sẽ tiếp tục vào chính cung 5 gian. Trong gian giữa là tượng vua Đinh, được đúc từ đồng và đặt trên bệ thờ làm bằng đá xanh nguyên khối. Hai bên của bệ đá có hai con rồng chầu, được chế tác theo kiểu yên ngựa.

Đền vua Đinh là một tuyệt phẩm kiến trúc và điêu khắc của thế kỷ XVII. Mặc dù đã được tu sửa nhiều lần, nhưng vẫn giữ được nguyên vẹn một số phần điêu khắc và kiến trúc từ thời kỳ Hậu Lê. Đền thờ là di tích quan trọng thuộc vùng bảo vệ đặc biệt, được UNESCO công nhận là một phần của Di sản thế giới trong quần thể Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới danh thắng Tràng An từ năm 2014.