Di tích lịch sử là nơi thờ Đức Vương Ngô Quyền, bên trong còn lưu giữ chứng tích đại thắng quân Nam Hán

Di tích Từ Lương Xâm nằm ở phía đông bắc phường Nam Hải, quận Hải An, thành phố Hải Phòng (xưa thuộc xã Lương Xâm, huyện An Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương). Từ Lương Xâm là một trong “Tứ linh từ” linh thiêng của huyện cổ An Dương và nay là một trong 3 “linh từ” linh thiêng của quận Hải An (Từ Lương Xâm, Phủ Thượng Đoạn, Đền Phú Xá). Từ Lương Xâm thờ Đức Vương Ngô Quyền - người có công đánh tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm 938.

Di tích Từ Lương Xâm là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1986, chứa đựng nhiều nội dung liên quan đến chiến thắng Bạch Đằng lần thứ nhất năm 938 của quân và dân ta dưới sự lãnh đạo Ngô Quyền; được coi là một đài tưởng niệm vị anh hùng dân tộc Ngô Quyền - ông tổ trung hưng của nền độc lập Việt Nam.

Từ Lương Xâm nằm ở phía Đông Bắc của xã Nam Hải, kiến trúc chính quay về hướng đông.Theo sử sách để lại, Từ Lương Xâm được xây dựng nguy nga từ thời Hậu Lê và trùng tu lại vào thời Nguyễn. Vì vậy, toàn bộ kiến trúc từ hiện nay mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn, chỉ có một số kiến trúc là mang phong cách nghệ thuật thời Lê.

Nhìn toàn cảnh, ngôi từ có bố cục kiểu “nội công, ngoại quốc” liên hoàn khép kín. Tức là vào cửa chính, ra cửa chính. Toạ lạc trên khu đất rộng, cao ráo, có nhiều cây cổ thụ, trên nền bản doanh và kho lương của Ngô Quyền chống giặc Nam Hán năm xưa. Không chỉ kiến trúc, những cổ vật trong từ mỗi khi chiêm ngưỡng sẽ mang lại cho du khách những cảm giác khác lạ. Trong từ hiện còn lưu giữ thấy 3 chiếc cọc Bạch Đằng là chứng tích của trận Bạch Đằng năm 938.

Đến nay, Từ Lương Xâm còn lưu giữ được 25 đạo sắc chính và hơn 20 sắc phong được sao lại có niên đại năm 1522 đến năm 1924. Trong các sắc phong đó, nhiều triều đại suy tôn Đức Vương Ngô Quyền là “Thượng đẳng tối linh đại vương”, là “Ngô Vương Thiên tử” và nhiều mỹ tự.

Ngoài lưu giữ 152 hiện vật, cổ vật có giá trị và 25 bản sắc phong có niên hiệu từ năm 1522 đến năm 1924, di tích này còn có hệ thống cây cổ thụ, trong đó nhiều cây gạo hoa đỏ có niên đại hơn 500 năm. Qua đó, càng tôn lên vẻ đẹp cổ kính của di tích, thu hút hàng nghìn lượt nhân dân, du khách mỗi dịp Tết đến, xuân về.

Hàng năm, vào ngày 16 tháng Giêng, lễ hội Từ Lương Xâm lại diễn ra, thu hút hàng vạn du khách và người dân địa phương về dự. Đây cũng là lễ hội lớn nhất của quận Hải An, là lễ hội duy nhất khiến hầu hết người dân địa phương sẵn sàng gác bỏ mọi bộn bề của cá nhân, gia đình dành cho lễ hội. Năm 2022, lễ hội Từ Lương Xâm được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.