Cựu Bộ trưởng Văn hóa Pháp đắc cử Tổng giám đốc UNESCO, Mỹ hai lần rút khỏi UNESCO

Chiến thắng sít sao

Với 30 phiếu bầu, bà Azoulay đã chiến thắng trước đối thủ chính là ứng cử viên Qatar Abdulaziz Al-Kawari, cũng là một cựu Bộ trưởng văn hóa, sau khi ông này không có được sự ủng hộ từ các quốc gia vùng Vịnh khác, chỉ nhận được 28 phiếu.

Cuộc đua giành vị trí kế nhiệm Tổng giám đốc đương nhiệm UNESCO Irina Bokova diễn ra trong bối cảnh Nhà Trắng vừa công bố kế hoạch rút khỏi tổ chức này sau nhiều năm căng thẳng về các quyết định của UNESCO mà phía Hoa Kỳ cho là đã lên án, chỉ trích Israel, một đồng minh quan trọng của họ. Sau Hoa Kỳ, Israel cũng tuyên bố rời khỏi UNESCO.

Tổng giám đốc UNESCO đắc cử Audrey Azoulay phát biểu với giới báo chí quốc tế tại trụ sở của UNESCO, Paris, Pháp (Ảnh: Reuters)

Bà Azoulay là người gốc Marocco, theo đạo Do Thái. Trước tình hình chia rẽ của các nước Ả Rập, bà chia sẻ quan điểm sau khi đắc cử: "Ở một gian đoạn khủng hoảng, hơn bao giờ hết chúng ta cần bắt tay vào và nỗ lực củng cố tổ chức này".

Tại sao Hoa Kỳ rút khỏi UNESCO?

Hoa Kỳ là đồng sáng lập UNESCO. Ngoài chuyện tiết kiệm ngân sách của Hoa Kỳ đóng cho UNESCO từ ngày thành lập, quyết định rút khỏi tổ chức này của chính quyền Tổng thống Donald Trump còn có ba lý do. Theo lời Đại sứ Nikki Haley của Hoa Kỳ tại LHQ, thì UNESCO chuyên công kích giá trị Phương Tây, bài xích Israel...

Trụ sở của UNESCO tại Paris (Ảnh: Reuters)

Quyết định rút khỏi UNESCO của Hoa Kỳ sẽ có hiệu lực từ ngày cuối cùng của năm 2018, theo công bố của Bộ Ngoại giao Mỹ. Thành lập ngày 16/11/1945 ở London (vương quốc Anh), Tổ chức UNESCO (Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của LHQ - The United Nations Organization for Education, Science and Culture) là kết quả của các ý tưởng đề cao giao lưu văn hóa trong Thế Chiến 2 qua Hội nghị Các Bộ trưởng Giáo dục (CAME) có từ năm 1942. Từ đó, UNESCO cũng đã trải qua không ít thăng trầm.

Sau khi thành lập và có trụ sở đặt tại Paris (Pháp), phải một năm sau, ngày 4/11/1946, Hiến chương UNESCO mới được 20 quốc gia thông qua. Đó là các nước Australia, Brazil, Canada, Trung Hoa Dân quốc của Tưởng Giới Thạch, Tiệp Khắc, Đan Mạch, CH Dominican, Ai Cập, Pháp, Hy Lạp, Ấn Độ, Lebanon, Mexico, New Zealand, Na Uy, Saudi Arabia, CH Nam Phi, Thổ Nhĩ Kỳ, Hoa Kỳ và vương quốc Anh.

Liên Xô gia nhập UNESCO năm 1953. Năm 1954, cùng Liên Xô có cả hai cộng hòa Belarus và Ukraine, vốn không có chủ quyền riêng vì nằm trong Liên Xô, cũng gia nhập UNESCO. Moscow cũng khuyến khích tất cả các quốc gia vệ tinh của khối Đông Âu vào tổ chức này.

Đô thị cổ Hội An (Việt Nam) đã được UNESCO công nhận di sản thế giới vào năm 1999 (Ảnh: Getty)

Đông Đức gia nhập UNESCO năm 1972 sau khi chính sách 'Ostpolitik' của Thủ tướng Tây Đức Willy Brandt đưa ra khái niệm 'hai quốc gia của một dân tộc Đức', và hai nước công nhận lẫn nhau. Đến năm 1990, Đông Đức sát nhập vào CHLB Đức nên tư cách thành viên riêng tại UNESCO chấm dứt.

Sau khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được công nhận là thành viên LHQ năm 1971, thì Đài Loan cũng mất vị trí trong UNESCO. Hàn Quốc và Triều Tiên đều là thành viên UNESCO nhưng tham vọng 'được vinh danh' cho món kim chi của hai nước đem lại câu chuyện thú vị. Sau khi công nhận kim chi Hàn Quốc là 'di sản phi vật thể thế giới', UNESCO cũng phải cấp cho kim chi của CHDCND Triều Tiên danh hiệu tương tự dù sự khác biệt giữa hai loại kim chi này không đáng kể.

Rút ra rồi lại nhập vào?

Quyết định của Tổng thống Trump rút Hoa Kỳ khỏi UNESCO và không đóng 500 triệu USD vào quỹ của tổ chức này không phải là mới. Từ năm 1985 - 2003, Hoa Kỳ đã một lần nằm ngoài UNESCO. Năm 1985, chính phủ Hoa Kỳ, nước đóng góp 25% ngân sách của UNESCO (374 triệu USD một năm) nói tổ chức này cần cải tổ vì bị 'chính trị hóa'. Sau đó, Hoa Kỳ rút ra, tạo khủng hoảng không nhỏ về ngân khoản cho UNESCO.

Mãn hai nhiệm kỳ, bà Irina Bokova sắp thôi chức vụ Tổng Thư ký UNESCO (Ảnh: Reuters)

Một năm sau, chính phủ Anh của Thủ tướng Margaret Thatcher cũng tuyên bố rút với lý do tương tự, bất chấp một nghị quyết của Hạ viện, và lời kêu gọi của Thủ tướng Đức Helmut Kohl muốn Anh ở lại UNESCO. Anh đóng mỗi năm 4,6% ngân sách của UNESCO, và khoản tiền vào năm 1986 là 9,75 triệu USD. Đến năm 1997, Anh  vào lại UNESCO.

Tại châu Á, Singapore là nước từng rút khỏi UNESCO 'vì lý do kinh tế'. Đảo quốc thuộc ASEAN rút khỏi UNESCO từ 1986 - 2007 dù chỉ đóng trước đó chưa tới 100.000 USD một năm. Có vẻ như Singapore dưới thời ông Lý Quang Diệu từng tin rằng việc tham gia UNESCO không đem lại lợi ích gì cụ thể.

Lần này, sau khi rút ra, Hoa Kỳ và Israel có lại nhập vào?

Ai làm Tổng Giám đốc UNESCO?

Trong 10 Tổng Giám đốc của UNESCO từ ngày thành lập đến nay, các nhân vật chính đều có thành tích cao trong văn hóa, giáo dục hoặc có sự nghiệp ngoại giao quốc tế. John Wilkinson Taylor (1906 - 2001) là người Mỹ duy nhất từng lãnh đạo UNESCO, ở vị trí tạm quyền, giai đoạn rất ngắn, 1952-1953.

Trước bà Irina Bokova (Tổng Giám đốc nhiệm kỳ hiện nay và sắp hết), lãnh đạo UNESCO là ông Kōichirō Matsuura, nhà ngoại giao Nhật Bản. Ông là người Đông Á đầu tiên giữ chức này, và được tái đắc cử, tổng cộng 10 năm, từ 1999 - 2009.

Bà Irina Bokova là con gái ông Georgi Bokov -Tổng biên tập báo Đảng Cộng sản ở Bulgaria. Bà đã từng học tại Moscow và là đảng viên cộng sản cho đến năm 1990, làm việc trong Bộ Ngoại giao Bulgaria thời XHCN, và là nghị sỹ Quốc hội thời hậu cộng sản.

UNESCO công nhận cả món kim chi của Hàn Quốc và CHDCND Triều Tiên là “di sản phi vật thể của nhân loại” (Ảnh: Getty)

Với việc đắc cử vị trí Tổng giám đốc UNESCO, bà Azouley sẽ đối mặt với nhiệm vụ khó khăn là thuyết phục Mỹ và Israel trở lại tổ chức này. Một nhiệm vụ khác cũng khó khăn không kém là cải tổ UNESCO với những tồn tại của thể chế quan liêu trong suốt 70 năm qua kể từ khi thành lập.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã chúc mừng chiến thắng của bà Azouley trên tài khoản mạng xã hội Twitter, viết: "Nước Pháp sẽ tiếp tục đấu tranh vì khoa học, giáo dục và văn hóa trên thế giới".

Việc đề cử bà Azoulay sẽ còn phải được 195 quốc gia thành viên LHQ bỏ phiếu thông qua vào ngày 10/11. Tuy nhiên trước nay chưa từng có chuyện đề cử của hội đồng bầu chọn bị bác tại cuộc bỏ phiếu phê chuẩn. Như vậy là bà Azoulay sẽ trở thành nữ lãnh đạo thứ hai của UNESCO sau bà Bokova.

                                                                                                                                                 Lê Miên Tường

Nên đọc

Lịch sử văn hóa thời Trần được UNESCO tôn vinh

Triều Tiên triệu trợ lý thân tín của Jang Song-thaek tại UNESCO

Tổng thống Trump: “Đã đến lúc Liên Hiệp Quốc phải cải cách”

Việt Nam tham gia lễ hội Trà và Cafe tại Liên Hiệp Quốc