Thị trường trái phiếu doanh nghiệp: Nhà đầu tư cá nhân giảm đáng kể!

Những thay đổi căn bản về khung pháp lý

Triển khai Luật Chứng khoán và Luật Doanh nghiệp (DN), Bộ Tài chính đã trình Chính phủ ban hành 03 Nghị định quy định về chào bán và giao dịch TPDN, gồm: Nghị định153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 quy định về chào bán và giao dịch TPDN riêng lẻ, chào bán TPDN ra thị trường quốc tế; Nghị định 155/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật Chứng khoán (gồm nội dung quy định về phát hành TPDN ra công chúng); Nghị định 156/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020 quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán (bao gồm các hành vi vi phạm về phát hành, giao dịch cung cấp dịch vụ về TPDN riêng lẻ và phát hành TPDN ra công chúng).

Theo các quy định mới này, đối với TPDN phát hành ra công chúng, DN chào bán bắt buộc phải có lãi, được UBCKNN cấp phép, đối tượng mua là mọi NĐT. Đặc biệt từ ngày 01/01/2023 khi chào bán TPDN phải bắt buộc xếp hạng tín nhiệm đối với những đợt phát hành có có giá trị lớn; trái phiếu sau khi phát hành được được niêm yết, giao dịch trên thị trường chứng khoán.

Đối với TPDN phát hành riêng lẻ, cơ quan quản lý Nhà nước không cấp phép phát hành trái phiếu như đối với TPDN phát hành ra công chúng, ngoại trừ việc phát hành TP chuyển đổi, TP kèm chứng quyền của công ty đại chúng tại thị trường trong nước; không yêu cầu DN phát hành phải có lãi.

Nếu như với TPDN phát hành ra công chúng đối tượng mua là mọi NĐT thì với TPDN phát hành riêng lẻ, chỉ được chào bán và giao dịch giữa các NĐT chứng khoán chuyên nghiệp, các đợt chào bán phải được tư vấn bởi công ty chứng khoán; quy định cụ thể trách nhiệm của DN phát hành, tổ chức cung cấp dịch vụ tư vấn phát hành, tổ chức lưu ký và các tổ chức cung cấp dịch vụ về TPDN làm cơ sở cho việc xử lý vi phạm khi các tổ chức này không tuân thủ quy định của pháp luật; quy định cơ chế công bố thông tin đầy đủ của DN phát hành, đặc biệt là công bố thông tin về mục đích huy động vốn trái phiếu; tiếp tục nâng cấp chuyên trang thông tin về TPDN;

Bộ Tài chính hướng dẫn việc thành lập thị trường giao dịch thứ cấp TPDN riêng lẻ dành cho NĐT chứng khoán chuyên nghiệp tại Sở GDCK Hà Nội; quy định rõ trách nhiệm của từng cơ quan trong quản lý giám sát thị trường TPDN (Bộ Tài chính, Ủy ban chứng khoán nhà nước, Ngân hàng nhà nước, Bộ KH&ĐT).

Chỉ chiếm 5,7% khối lượng phát hành

Theo Báo cáo của Bộ Tài chính, trong 6 tháng đầu năm 2021, khối lượng phát hành TPDN riêng lẻ là 168.702 tỷ đồng; tăng 3,2% so với cùng kỳ năm 2020; khối lượng phát hành ra công chúng là 15.375 tỷ đồng, tương đương 50,3% khối lượng phát hành của năm 2020, chiếm 8,3% tổng khối lượng TPDN phát hành. Theo đánh giá của Bộ Tài chính, điều này cho thấy bước đầu có sự dịch chuyển từ phát hành riêng lẻ sang phát hành ra công chúng, đây là tín hiệu tốt trên thị trường TPDN.

Tổ chức tín dung (TCTD) vẫn là nhà phát hành lớn nhất khi chiếm 40,2% tổng khối lượng phát hành; khối lượng trái phiếu của doanh nghiệp bất động sản giảm 55,5% so với cùng kỳ năm 2020 (chiếm 13,2% tổng khối lượng phát hành). Lãi suất phát hành bình quân 6 tháng đầu năm 2021 là 7,9%/năm, giảm 1,6%/năm so với cùng kỳ năm 2020 (9,5%/năm).

Về NĐT, công ty chứng khoán là NĐT chính trên thị trường sơ cấp, chiếm 44,4% tổng khối lượng phát hành, TCTD chiếm 25% tổng khối lượng phát hành. Đáng chú ý, tỷ trọng NĐT cá nhân là NĐT chứng khoán chuyên nghiệp mua TPDN riêng lẻ trên thị trường sơ cấp chiếm 5,7% khối lượng phát hành, giảm mạnh so với tỷ trọng NĐT cá nhân năm 2020 (là 12,68%)/ “Điều này cho thấy các quy định mới về chào bán và giao dịch TPDN riêng lẻ, chào bán TPDN ra thị trường quốc tế đã có tác động hạn chế các đối tượng NĐT cá nhân nhỏ lẻ, không có khả năng đánh giá rủi ro đầu tư TPDN phát hành riêng lẻ, bảo vệ lợi ích của NĐT này…”- Đại diện Bộ Tài chính nhận định.

Chưa hết rủi ro…

Một loạt Nghị định quy định về chào bán và giao dịch TPDN được ban hành vào cuối năm 2020 và chính thức triển khai tà 1/1/2021 đã tạo ra những thay đổi cơ bản trong khung pháp lý về phát hành TPDN.

Tuy nhiên, cùng với xu hướng dịch chuyển vốn huy động từ kênh tín dụng ngân hàng sang kênh phát hành trái phiếu, theo các chuyên gia, trên thị trường TPDN vẫn còn những rủi ro tiềm ẩn cho bản thân doanh nghiệp, NĐT và thị trường nói chung.

Đối với NĐT mua trái phiếu, pháp luật quy định NĐT tự đánh giá rủi ro và tự chịu trách nhiệm về việc mua TPDN riêng lẻ. Theo đó, pháp luật quy định chỉ NĐT chứng khoán chuyên nghiệp là đối tượng được mua và giao dịch TPDN riêng lẻ để bảo vệ các NĐT cá nhân nhỏ lẻ, không có kinh nghiệm, khả năng phân tích, đánh giá các rủi ro khi mua TPDN phát hành riêng lẻ. Do đó, mọi hành vi “lách” các quy định của pháp luật để trở thành NĐT chứng khoán chuyên nghiệp với mục đích để mua TPDN riêng lẻ nhưng không đánh giá, phân tích được rủi ro, không nắm rõ điều kiện, điều khoản của trái phiếu, trái phiếu có hay không có tài sản đảm bảo, chất lượng tài sản đảm bảo, trái phiếu có được mua lại hay không... sẽ trực tiếp gây ra rủi ro cho NĐT, và NĐT có thể không thu hồi được số tiền mua trái phiếu.

Mặt khác, NĐT có thể vi phạm quy định của pháp luật nếu cơ quan quản lý nhà nước phát hiện được các hành vi “lách” quy định để trở thành NĐT chứng khoán chuyên nghiệp.

Bộ Tài chính cũng cho biết, có hiện tượng tổ chức cung cấp dịch vụ (công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại) chào mời, phân phối TPDN không đúng đối tượng cho NĐT không phải là NĐT chứng khoán chuyên nghiệp, các trường hợp này sẽ bị xử phạt theo quy định của pháp luật. Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán nhà nước sẽ tăng cường kiểm tra việc cung cấp dịch vụ về TPDN của các tổ chức cung cấp dịch vụ để xử phạt nghiêm các hành vi vi phạm.