Ngũ cốc như lúa mì, gạo, đại mạch, kê, yến mạch, lúa mạch đen, và triticale đóng vai trò quan trọng trong chuỗi thực phẩm toàn cầu và là nguyên liệu chủ đạo trong sản xuất thức ăn chăn nuôi, thực phẩm chế biến và lương thực dự trữ. Để đảm bảo chất lượng và ổn định trong sử dụng, tiêu chí độ ẩm của ngũ cốc là yếu tố quyết định. Bởi độ ẩm cao gây nguy cơ sâu mọt, nấm mốc ảnh hưởng đến trọng lượng, giá cả và an toàn thực phẩm. Do đó, việc xác định độ ẩm theo quy trình chuẩn là nền tảng cho chất lượng bền vững của nông sản.
Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14237‑1:2024, tương đương chuẩn quốc tế ISO 712‑1:2024, đã được ban hành nhằm cung cấp phương pháp chuẩn xác định độ ẩm của ngũ cốc và sản phẩm ngũ cốc. Theo đó, phương pháp này áp dụng cho các loại ngũ cốc kể trên ở dạng hạt, hạt đã xay, hoặc bột, không áp dụng cho ngô và các loại đậu, vì đã có tiêu chuẩn riêng như TCVN 4846:2024 (ISO 6540:2021) và ISO 24557.
TCVN 14237‑1:2024 do Ban kỹ thuật TCVN/TC/F1 Ngũ cốc và đậu đỗ soạn, được Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam đề xuất, Bộ Khoa học và Công nghệ công bố chính thức có hiệu lực từ ngày 17/7/2025.
Việc xác định độ ẩm theo quy trình chuẩn là nền tảng cho chất lượng bền vững của nông sản. Ảnh minh họa
Theo nguyên tắc của phương pháp tiêu chuẩn, mẫu ngũ cốc trong phòng thử nghiệm sẽ được nghiền nhỏ (nếu cần), sau đó đem sấy khô ở nhiệt độ cao để xác định chính xác hàm lượng ẩm. Quy trình này được thiết kế sao cho kết quả thu được gần với phương pháp xác định độ ẩm tuyệt đối.
Trong quá trình thử nghiệm, các thiết bị được sử dụng cần đảm bảo không làm thay đổi tính chất mẫu, ví dụ không làm mẫu nóng lên quá nhiều, không làm mất ẩm hoặc nhiễm bẩn. Việc sấy khô phải được kiểm soát chặt chẽ, đảm bảo nhiệt độ đồng đều và duy trì ổn định trong suốt thời gian sấy. Sau khi sấy, mẫu được để nguội trong bình hút ẩm rồi mới đem cân, giúp đảm bảo kết quả chính xác và nhất quán.
Mẫu ngũ cốc được lấy theo đúng quy định trong tiêu chuẩn quốc gia, đảm bảo tính đại diện cho toàn bộ lô hàng. Tùy theo loại mẫu, có thể cần nghiền mịn trước khi đem đi thử nghiệm. Quy trình cân – sấy – làm nguội cần được tuân thủ nghiêm ngặt để đảm bảo kết quả có độ tin cậy cao.
Ngoài phương pháp sấy truyền thống, tiêu chuẩn cũng có hướng dẫn thêm về phương pháp sấy trong môi trường chân không ở nhiệt độ thấp, thường áp dụng trong các trường hợp đặc biệt như kiểm tra, hiệu chuẩn phòng thử nghiệm vì yêu cầu kỹ thuật cao hơn.
Độ chính xác của kết quả được đánh giá qua hai yếu tố: độ lặp lại (sai số giữa hai phép đo trong cùng điều kiện) và độ tái lập (sai số giữa các phòng thử nghiệm khác nhau). Để đảm bảo độ tin cậy, tiêu chuẩn khuyến nghị nên thực hiện thêm các phép thử liên phòng.
Việc áp dụng nghiêm túc TCVN 14237‑1:2024 (ISO 712‑1:2024) giúp nâng cao độ tin cậy và khả năng so sánh quốc tế của kết quả xác định độ ẩm. Các phòng thí nghiệm, doanh nghiệp chế biến ngũ cốc cần đầu tư đúng thiết bị, đào tạo kỹ thuật viên và tuân thủ thủ tục chuẩn mực. Điều này đặc biệt quan trọng đối với xuất khẩu lúa gạo, đại mạch, bột ngũ cốc, bảo quản hạt giống và sản xuất thức ăn chăn nuôi.
Bên cạnh đó, tiêu chuẩn góp phần minh bạch hóa thông tin chất lượng cho người tiêu dùng và cơ quan quản lý, hỗ trợ truy xuất nguồn gốc và đảm bảo an toàn thực phẩm.
Tóm lại, TCVN 14237‑1:2024 (ISO 712‑1:2024) là tiêu chuẩn then chốt, nâng tầm kiểm định độ ẩm ngũ cốc từ trong nước hướng tới chuẩn mực quốc tế. Đây là minh chứng rõ rệt cho nỗ lực chuẩn hóa kỹ thuật ngành lúa gạo Việt Nam – giúp giảm thất thoát sau thu hoạch, tăng giá trị thương mại và nâng cao uy tín sản phẩm trên thị trường toàn cầu.