Báo hiệu hàng hải là hệ thống các tín hiệu đặt cố định hoặc nổi trên biển, ven bờ, cửa sông, luồng lạch… nhằm dẫn đường, cảnh báo chướng ngại vật và cung cấp thông tin an toàn cho tàu thuyền. Báo hiệu có nhiều loại: đèn biển, phao, tiêu dẫn hướng, báo hiệu âm thanh, vô tuyến (Racon, AIS)…, đóng vai trò như “mắt” và “tai” của thuyền trưởng trên vùng nước rộng, nhất là khi tầm nhìn hạn chế, ban đêm hoặc thời tiết xấu. Nhờ có báo hiệu hàng hải, tàu thuyền định hướng chính xác, tránh va chạm, giảm thiểu tai nạn, bảo vệ môi trường biển và đảm bảo hoạt động vận tải diễn ra liên tục.
Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14141:2024 “Phương pháp tính toán, xác định tầm hiệu lực của báo hiệu hàng hải” được Bộ Khoa học và Công nghệ công bố giúp chuẩn hóa việc tính toán khoảng cách mà các loại báo hiệu hàng hải – như đèn biển, báo hiệu vô tuyến, AIS, cảnh báo âm thanh có thể phát huy đầy đủ tác dụng chỉ dẫn, cảnh báo cho tàu thuyền.
Trước khi có tiêu chuẩn này, việc xác định tầm hiệu lực của báo hiệu hàng hải ở Việt Nam vẫn thực hiện theo các quy định của Thông tư, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) và tham chiếu hướng dẫn quốc tế như IALA (International Association of Marine Aids to Navigation and Lighthouse Authorities). TCVN 14141:2024 là sự cụ thể hóa phương pháp đo lường và tính toán, đảm bảo nhất quán, minh bạch trong công bố tầm hiệu lực thật của từng loại báo hiệu.
Biển báo hàng hải nên đáp ứng tiêu chuẩn đảm bảo an toàn. Ảnh minh họa
Phương pháp tính toán tầm hiệu lực ban ngày của báo hiệu cố định hoặc nổi được thực hiện từ việc xác định tầm nhìn địa lý dựa vào chiều cao của báo hiệu và chiều cao mắt người quan sát. Công thức tính tầm hiệu lực ban ngày lấy giá trị nhỏ nhất từ các giới hạn do độ cong trái đất, độ cong bề mặt biển, ảnh hưởng của khí tượng và các vật cản. Những yếu tố môi trường như sương mù, mưa, sóng, độ phản chiếu và ánh sáng nền cũng được tính đến khi xác định tầm hiệu lực ánh sáng.
Với báo hiệu vô tuyến như Racon hay AIS, tiêu chuẩn định rõ các thông số kỹ thuật như tần số, độ lợi ăng-ten, độ nhạy thiết bị thu, công suất phát, chiều cao ăng-ten, và điều kiện môi trường khi đo đạc.
Việc kiểm tra thực tế tầm hiệu lực cũng được quy định trong tiêu chuẩn như sử dụng thiết bị thực tế, tàu hoặc phương tiện có thiết bị phù hợp để di chuyển, thu tín hiệu hoặc quan sát từ khoảng cách xa tiến lại gần cho tới khi tín hiệu không thể nhận được đúng cách, đồng thời ghi lại điều kiện khí tượng trong thời điểm kiểm tra để so sánh với tính toán lý thuyết. Việc thử nghiệm phòng thí nghiệm đối với báo hiệu ánh sáng để xác định độ rọi đỉnh và cường độ sáng hiệu dụng cũng được thiết lập theo quy định của tiêu chuẩn.
TCVN 14141:2024 có ý nghĩa lớn đối với quản lý đường biển, bảo đảm an toàn cho tàu thuyền, đặc biệt trong các khu vực luồng hàng hải, lối đi, cảng biển và vùng ven bờ. Khi tầm hiệu lực các báo hiệu được xác định đúng, người lái tàu có thể tin cậy vào việc phát hiện báo hiệu sớm và chính xác, giảm rủi ro va trôi, cố tình vượt luồng, tai nạn do thiếu thông tin. Việc này cũng hỗ trợ việc lên kế hoạch thiết bị báo hiệu mới hoặc sửa đổi báo hiệu cũ, lựa chọn điểm đặt báo hiệu sao cho tối ưu về chi phí, hiệu quả và tầm quan sát thực tế.
Ngoài ra, tiêu chuẩn giúp các cơ quan quản lý nhà nước như Cục Hàng hải, Bộ Giao thông Vận tải có căn cứ kỹ thuật để kiểm tra, nghiệm thu công trình báo hiệu hàng hải. Khi công bố tầm hiệu lực, phải dựa trên tính toán tiêu chuẩn, thử nghiệm thực tế, phòng thí nghiệm nếu cần, cũng như điều kiện khí tượng. Điều này giúp tránh tình trạng quảng cáo sai hoặc sử dụng báo hiệu có tầm hiệu lực thấp hơn mức công bố gây hiểu lầm cho người đi biển.
Tiêu chuẩn được áp dụng rộng rãi cho báo hiệu hàng hải cố định, nổi, các thiết bị vô tuyến, âm thanh etc., tại các vùng biển cảng, luồng dẫn đường, khu neo đậu, nơi có hoạt động tàu thuyền lớn nhỏ. Các tổ chức công tác báo hiệu, doanh nghiệp vận tải biển hoặc cơ quan quản lý công trình báo hiệu bắt buộc phải tham chiếu tiêu chuẩn này trong thiết kế mới, sửa chữa, bảo trì báo hiệu.
Việc thực thi tiêu chuẩn này góp phần nâng cao độ tin cậy, an toàn trong giao thông đường biển, giảm thiểu tai nạn hàng hải, bảo vệ môi trường biển (giảm xả ánh sáng, âm thanh không cần thiết), và đảm bảo tàu thuyền khi cách xa bờ hay ban đêm, trong điều kiện thời tiết kém vẫn có thể tiếp cận và nhận biết báo hiệu đúng đắn. Khi được thực hiện nghiêm túc, TCVN 14141:2024 sẽ giúp ngành hàng hải Việt Nam tiến tới chuẩn IALA, đáp ứng quản lý quốc tế, bảo vệ hoạt động vận tải biển an toàn, chuyên nghiệp.