Vang danh một thời
Ở miền Bắc Cộng hoà Tự trị Karakalpakstan tại Uzbekistan, có một khung cảnh quái đản. Vào thời điểm 16/12, trên một vùng hoang mạc rộng lớn là những chiếc tàu cá, xác thuyền mục nát nằm trơ xác giữa cát bỏng. Giữa những xác thuyền mục nát, trong dáng điệu ốm yếu, ăn mặc tuềnh toàng, gương mặt xanh xao thiếu đói, trẻ em nô đùa chạy nhảy, tham gia các trò chơi “không giống ai”, cưỡi ngựa không ra cưỡi ngựa, trốn tìm không ra trốn tìm. Nhưng có một điều lạ là: chúng luôn toát ra nụ cười tươi – phải chăng là biểu tượng của một sự hồi sinh?
Nơi đây cách vùng biển gần nhất đến 100km. Người ta gọi đó là thị trấn ma. Suốt ngày không những vắng bóng dân làng qua lại, mà du khách cũng chẳng thấy tăm hơi.
| Cảng biển Moynaq lừng danh thuở nào nay chỉ còn ... bò gặm cỏ (Ảnh: Pascal Mannaerts). |
Moynaq từng là một trong những thị trấn đánh cá sôi động ở bờ Nam Biển Aral. Nhưng nay, nước biển đã rút ra xa, và tất cả những gì còn lại chỉ là một thị trấn ma cách biệt hẳn khỏi phần còn lại của thế giới.
Biển Aral có thời từng là một trong những hồ muối lớn thứ tư trên thế giới, với diện tích khoảng 68.000km2, trải dài từ Kazakhstan ở phía Bắc cho đến Uzbekistan ở phía Nam. Có lẽ muối là nguồn lợi chính của dân làng. Kế đến là đánh bắt cá ngoài biển khơi. Ngành trồng bông cũng phát triển mạnh.
Vào thập niên 1960, giới lãnh đạo Liên Xô đã cho nắn dòng hai con sông lớn, vốn là nguồn đổ nước vào vùng biển này, để phát triển ngành trồng bông trong khu vực. Kể từ đó, nước bắt đầu cạn dần. Cạn dần...
Hồi sinh trên đống hoang tàn?
Tỷ lệ mặn trong nước tăng cao chóng mặt, tiêu diệt hầu hết cá và sinh vật sống trong hồ. Suốt 50 năm sau đó, thảm hoạ môi trường khủng khiếp này khiến vùng Biển Aral một thời rực rỡ trở nên cạn đáy, bị thu nhỏ lại chỉ còn 10% so với kích cỡ ban đầu.
| Trẻ em chơi đùa trong những ngôi nhà hoang (Ảnh: Pascal Mannaerts). |
Chỉ 18.000 cư dân còn sinh sống trong vùng hoang mạc Moynaq; ước tính hơn 100.000 người đã rời khỏi đây. Rất nhiều người trong số họ đến Nga hoặc Kazakhstan để tìm việc mưu sinh.
Ngày nay, thị trấn Moynaq có dân cư chủ yếu làm nghề chăn gia súc, công nhân sản xuất bông và người già chăm sóc cháu khi cha mẹ các bé rời khỏi thị trấn đi tìm việc làm. Một thị trấn trống vắng, hoang tàn, nghèo đói, số trẻ em bỏ học nhiều hơn số người chết vì bệnh mỗi năm.
Những người còn ở lại đây gặp phải hàng loạt nguy cơ về sức khoẻ. Các chất độc từ thuốc trừ sâu và phân bón được dùng trong ngành trồng bông làm ô nhiễm nghiêm trọng vùng đáy biển khô cạn, gây ra các bệnh mãn tính như ung thư, dị tật bẩm sinh, rối loạn hô hấp và miễn dịch. Tỷ lệ ung thư thực quản trong khu vực này cao gấp 25 lần so với tỷ lệ trung bình trên thế giới. Dân cư ở Moynaq giờ đây phải hứng chịu mùa hè cực nóng (đến 50 độ C) và mùa đông cực kỳ lạnh (âm 40 độ C).
| Một ông già ngồi trên bãi cỏ hoang của cảng Moynaq nhìn ra biển xa ngậm ngùi nhớ lại thuở huy hoàng (Ảnh: Pascal Mannaerts). |
Mặc dù cuộc sống ở Moynaq đã biến đổi đến mức không thể trở lại như xưa nữa, nhưng giờ đây đã có một vài tia hy vọng phía chân trời. Năm 2003, với sự giúp đỡ của Ngân hàng Thế giới, Kazakhstan bắt đầu dự án phục hồi Biển Bắc Aral để đưa nước lại phần phía Bắc của hồ. Ngày nay, người ta đã có thể đánh cá trở lại, dù với quy mô nhỏ hơn trước - và bắt đầu có những sự sống mới ở bờ biển. Hy vọng một ngày nào đó, những chiếc tàu cá sẽ lại có thể lượn qua lại quanh thị trấn Moynaq.
Khi nghe tin Moynaq bắt đầu hồi sinh trở lại với các dự án đầy triển vọng, một số dân làng lâu nay bỏ quê đi sống lưu vong vất vưởng quê người, đã lác đác trở về mái nhà xưa. Một tương lai trù phú hơn đang bắt đầu chăng? Thị trấn ma sẽ trở thành chốn đông người?
Khánh Phương (Theo BBC News, 12/2016)