Làng nghề nghìn năm tuổi
Cái tên Sơn Đồng đã có từ rất xa xưa cùng với nghề điêu khắc tạc tượng. Sự ra đời của làng nghề Sơn Đồng được ghi chép trong “Ngọc phạn thần tích”, tác phẩm của đại nho Nguyễn Bính viết năm 1572. Theo đó, năm Thái Bình thứ sáu (976), dưới triều vua Lê Đại Hành, Thánh Đào Trực, người Phú Thọ, đã đến thăm Sơn Đồng trong chuyến công du làm quan địa phương.
Thấy địa hình lý tưởng của làng, ngài quyết định ở lại, mở lớp dạy nghề và truyền lại kỹ năng làm hoành phi, câu đối, tạc tượng, àm sơn mài dát vàng cho người dân. Không chỉ là người khai sáng nghề truyền thống ở Sơn Đồng, Thánh Đào Trực còn là Quốc công, có công lớn trong cuộc kháng chiến chống Tống lần thứ nhất (từ năm 980 đến năm 981). Khi ông mất, dân làng Sơn Đồng đã tạc tượng, lập đền thờ để tỏ lòng thành kính và biết ơn.
Lãnh đạo xã Sơn Đồng tham quan, động viên nghệ nhân, thợ giỏi làng nghề Sơn Đồng tham gia Festival Bảo tồn, phát triển làng nghề quốc tế năm 2025 tại Hoàng thành Thăng Long.
Trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, đặc biệt là thời kỳ chiến tranh chống Mỹ cứu nước, nghề điêu khắc tạc tượng, đồ thờ bị dần mai một, song lúc nào trong làng Sơn Đồng cũng có những nghệ nhân theo đuổi làm và sản xuất những sản phẩm tâm linh truyền thống mà tổ tiên để lại.
Ông Cao Văn Tâm - Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) xã Sơn Đồng cho biết, người thợ Sơn Đồng luôn tâm niệm, mỗi sản phẩm không chỉ là hàng hóa mà còn là tác phẩm nghệ thuật mang giá trị tâm linh, chứa đựng tinh hoa văn hóa của dân tộc. Bí quyết nghề của Sơn Đồng nằm ở kỹ thuật sơn ta truyền thống - loại sơn mài có độ bền cao, có thể giữ màu sắc và độ bóng hàng trăm năm. Từ những pho tượng Phật, tượng Thánh, tượng Mẫu đến các hoành phi, câu đối, án gian, cửa võng, tượng La Hán, tượng Bồ Tát nghìn tay nghìn mắt… tất cả đều toát lên sự tinh tế, sinh động và thần thái mà khó nơi nào sánh được.
Sản phẩm của Sơn Đồng đã hiện diện ở hàng loạt công trình văn hóa tâm linh nổi tiếng như: Văn Miếu - Quốc Tử Giám, đền Ngọc Sơn, đền Quán Thánh, chùa Một Cột, chùa Trấn Quốc, chùa Bái Đính, chùa Ba Vàng, chùa Phật Tích... Những công trình ấy chính là minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ và giá trị nghệ thuật độc đáo của nghề thủ công Sơn Đồng.
Thợ trẻ Sơn Đồng trình diễn tay nghề tại Festival ảo tồn, phát triển làng nghề quốc tế năm 2025.
Năm 2007, Sách Kỷ lục Việt Nam đã ghi nhận Sơn Đồng là “Làng nghề tạc tượng và đồ thờ phụng Phật giáo lớn nhất Việt Nam”. Hơn nữa, làng nghề còn nhận được nhiều bằng khen, giấy khen của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các bộ, ngành. Thông qua các hội chợ, triển lãm quảng bá làng nghề, các nghệ nhân Sơn Đồng đã được trao tặng hàng trăm danh hiệu, cúp vàng, huy chương vàng, danh hiệu “Tinh hoa Việt Nam” và nhiều giải thưởng danh giá khác.
Hiện làng có gần 700 hộ gia đình và 10 doanh nghiệp sản xuất thủ công mỹ nghệ, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động. Thu nhập bình quân đạt khoảng 140 triệu đồng/người/năm, một con số ấn tượng đối với khu vực nông thôn. Không chỉ phục vụ thị trường trong nước, sản phẩm Sơn Đồng còn được xuất khẩu sang nhiều quốc gia như Nga, Pháp, Mỹ, Thái Lan, Lào… góp phần lan tỏa tinh hoa nghề Việt ra thế giới.
Đưa thương hiệu vươn tầm thế giới
Không chỉ dừng lại ở việc giữ nghề, người dân Sơn Đồng đang bước đi mạnh mẽ trên hành trình hội nhập. Hiện, xã Sơn Đồng đang hoàn thiện hồ sơ, phấn đấu được Hội đồng Thủ công thế giới công nhận là thành viên của Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới vào năm 2025. Đây là danh hiệu danh giá, mở ra cơ hội lớn để Sơn Đồng khẳng định vị thế trên bản đồ nghề truyền thống quốc tế.
Thực hiện Nghị định số 54/2018/NĐ-CP của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn và chỉ đạo của UBND thành phố Hà Nội, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội đã phối hợp cùng UBND xã Sơn Đồng triển khai nhiều nội dung cụ thể nhằm đáp ứng tiêu chí của Hội đồng Thủ công thế giới..
Đoàn Hội đồng thủ công Thế giới thăm quan, thẩm định, đánh giá tại làng nghề Sơn Đồng.
Xã đã xây dựng Trung tâm thiết kế sáng tạo, giới thiệu và quảng bá sản phẩm OCOP và mỹ nghệ địa phương, đồng thời thành lập phòng truyền nghề với diện tích hơn 90m², gồm phòng học lý thuyết và phòng thực hành được trang bị đầy đủ dụng cụ. Hiện có hơn 20 học viên trẻ đang theo học các kỹ thuật sơn mài, chạm khắc, thư pháp, những mầm xanh kế nghiệp cho tương lai làng nghề.
Bên cạnh đó, Sơn Đồng cũng xây dựng website để quảng bá hình ảnh, lịch sử và sản phẩm làng nghề bằng nhiều ngôn ngữ. Tại Trung tâm thiết kế sáng tạo, hàng trăm mẫu vẽ, hoa văn, sắc phong, hiện vật cổ được sưu tầm và trưng bày sinh động, tái hiện rõ nét tiến trình phát triển của nghề. Không gian này vừa là nơi lưu giữ ký ức văn hóa, vừa là địa điểm thu hút du khách, nghệ nhân, sinh viên mỹ thuật đến tham quan và học hỏi.
Tin làng nghề mỹ nghệ Sơn Đồng được chọn là ứng cử viên để trở thành thành viên Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới khiến nhiều nghệ nhân của làng nghề vui mừng vì đây là cơ hội để làng nghề có thể bước ra thế giới. “Từ trước tới nay, chúng tôi đang quen với việc phục vụ văn hóa tâm linh người Việt Nam, nhưng hiện nay chúng tôi đã có cơ hội gia nhập Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới. Qua đó, chúng tôi rất mong muốn mang câu chuyện văn hóa của Việt Nam, của làng nghề để kể với bạn bè trên khắp thế giới”, nghệ nhân Nguyễn Danh Sơn, làng Sơn Đồng chia sẻ.
Người thợ Sơn Đồng tạo tác sản phẩm tượng Phật.
Một tác phẩm tinh xảo từ đôi bàn tay tài hoa của người thợ Sơn Đồng.
Theo lãnh đạo xã Sơn Đồng, việc trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới không chỉ là niềm vinh dự của Sơn Đồng mà còn là cơ hội để khẳng định thương hiệu làng nghề Việt Nam trên trường quốc tế.
“Chúng tôi mong nhận được sự quan tâm, hướng dẫn cụ thể từ Thành phố và các sở, ngành để hoàn thiện hồ sơ, đáp ứng các tiêu chí. Khi đạt được danh hiệu này, Sơn Đồng sẽ có điều kiện thuận lợi hơn trong việc thu hút đầu tư, phát triển sản phẩm, mở rộng thị trường và hợp tác quốc tế, đồng thời tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho người dân địa phương”, Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Đồng Cao Văn Tâm bày tỏ.
Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Đồng Cao Văn Tâm cũng khẳng định: “Làng nghề sẽ tập trung đổi mới, sáng tạo sản phẩm để đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của người dân để trong tương lai, các sản phẩm của làng nghề có thể mở rộng thị trường không chỉ trong nước mà cả quốc tế khi gia nhập Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới”.
Từ một làng nghề truyền thống hàng nghìn năm tuổi, Sơn Đồng hôm nay đang chuyển mình mạnh mẽ để hội nhập toàn cầu. Vừa giữ hồn cốt dân tộc, vừa ứng dụng công nghệ, sáng tạo hiện đại, người thợ Sơn Đồng đang viết tiếp câu chuyện về làng nghề Việt Nam trong kỷ nguyên mới, nơi tinh hoa truyền thống hòa cùng nhịp sống hiện đại, đưa thương hiệu “Đồ thờ Sơn Đồng” vươn tầm thế giới.