Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, suy thoái tài nguyên và ô nhiễm môi trường đang trở thành thách thức toàn cầu, Việt Nam là một nền kinh tế đang phát triển nhanh nhưng đang đứng trước yêu cầu phải chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững hơn. Một trong những hướng đi đầy tiềm năng là kinh tế tuần hoàn, mô hình phát triển dựa trên nguyên tắc “giảm thiểu – tái sử dụng – tái chế”, giúp tối ưu hóa tài nguyên và hạn chế phát thải. Việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn mở đường cho tăng trưởng xanh, đưa Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
Nhằm thúc đẩy việc triển khai thực chất và tạo không gian đối thoại chính sách hiệu quả, Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức “Diễn đàn Thực hiện kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam: Chính sách và kết nối hành động”. Sự kiện dự kiến quy tụ đại diện các bộ, ngành, viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và giới chuyên gia nhằm cùng trao đổi, chia sẻ mô hình, sáng kiến và đề xuất chính sách thúc đẩy kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam.
Theo GS.TS Lê Văn Lợi – Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, kinh tế tuần hoàn là xu thế tất yếu trong bối cảnh thế giới chuyển đổi kép: chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Mô hình này giúp giảm khai thác tài nguyên, giảm lượng chất thải phát sinh và tái tạo giá trị từ chính các phụ phẩm của sản xuất và tiêu dùng. “Kinh tế tuần hoàn không phải là khái niệm mới, nhưng là cách tiếp cận mới trong tổ chức nền kinh tế” - GS.TS Lê Văn Lợi nhấn mạnh.
GS.TS Lê Văn Lợi – Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
Theo ông, việc Chính phủ ban hành Quyết định số 222/QĐ-TTg ngày 23/1/2025 về Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 là bước đi chiến lược nhằm cụ thể hóa các định hướng trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Chiến lược tăng trưởng xanh và Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu. Ông nhấn mạnh rằng diễn đàn không chỉ là một không gian trao đổi học thuật mà còn đóng vai trò cầu nối quan trọng gắn kết chính sách – doanh nghiệp – tri thức – hành động, hướng tới xây dựng hệ sinh thái tuần hoàn toàn diện ở Việt Nam.
TS Tạ Đình Thi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội định vị kinh tế tuần hoàn như trụ cột quan trọng của mô hình phát triển mới, nhất là khi Việt Nam đang nỗ lực thực thi các cam kết quốc tế về giảm phát thải và nâng cao chất lượng tăng trưởng. Sự tham gia phối hợp giữa các bên liên quan ở cấp Quốc hội, cơ quan quản lý, viện nghiên cứu và cộng đồng doanh nghiệp được đánh giá là yếu tố quyết định để đảm bảo khả năng chuyển hóa chính sách vào thực thi hiệu quả.
Điều này phù hợp với định hướng phát triển kinh tế của Việt Nam nêu trong Văn kiện Đại hội XIII: Chuyển dịch từ mô hình tăng trưởng dựa vào khai thác tài nguyên và lao động giá rẻ sang mô hình dựa vào khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và nâng cao năng suất. Theo PGS.TS Bùi Quang Tuấn (Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới), kinh tế tuần hoàn chính là công cụ để chuyển từ phát triển theo “chiều rộng” sang phát triển theo “chiều sâu”, tức tập trung vào chất lượng và tính bền vững của tăng trưởng.
Chia sẻ về quan điểm thực thi kinh tế tuần hoàn, TS Lại Văn Mạnh (Bộ NN&MT) nhấn mạnh, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo ban hành chính sách và điều phối hệ thống, còn DN và người dân là trung tâm của quá trình chuyển đổi. TS Lại Văn Mạnh cho rằng, công nghệ số, dữ liệu và đổi mới sáng tạo là “chìa khóa” giúp tối ưu hóa chu trình vật chất, tái sử dụng năng lượng và tạo giá trị gia tăng mới từ chất thải.
Chuyên gia kinh tế, nhà hoạch định chính sách và đại diện doanh nghiệp chia sẻ về phát triển kinh tế tuần hoàn
Mặc dù định hướng và khung chính sách bước đầu đã rõ, kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam vẫn chủ yếu dừng ở mô hình thí điểm quy mô nhỏ. Nhiều ngành sản xuất còn phụ thuộc vào khai thác tài nguyên, năng suất lao động thấp, cùng với đó là hạ tầng xử lý chất thải và tái chế chưa hoàn chỉnh.
Kinh tế tuần hoàn không chỉ tạo ra lợi ích môi trường mà còn hình thành các chuỗi giá trị mới. Khi phế phẩm của ngành này trở thành nguyên liệu cho ngành khác, chi phí đầu vào giảm, giá trị gia tăng tăng và việc làm xanh được mở rộng. Đây chính là nền tảng để nền kinh tế Việt Nam hướng tới tự cường, cạnh tranh bền vững và tăng trưởng dựa trên năng suất.
Để mô hình kinh tế tuần hoàn thực sự phát huy hiệu quả, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần triển khai đồng bộ một số nhóm giải pháp then chốt. Thứ nhất, hoàn thiện thể chế và khung pháp lý để bảo đảm thống nhất từ T.Ư đến địa phương, đặc biệt là các tiêu chuẩn kỹ thuật về tái chế, tái sử dụng và thiết kế sản phẩm. Thứ hai, thúc đẩy đổi mới công nghệ và ứng dụng chuyển đổi số trong giám sát vòng đời vật liệu, từ đó minh bạch hóa dòng nguyên liệu và giảm thất thoát tài nguyên. Thứ ba, phát triển thị trường tín chỉ carbon và cơ chế khuyến khích DN đầu tư công nghệ xanh. Bên cạnh đó, cần tăng cường vai trò của các tổ chức trung gian như trung tâm đổi mới sáng tạo xanh, mạng lưới DN tuần hoàn và các liên minh tái chế theo ngành hàng. Đặc biệt, truyền thông và giáo dục thay đổi hành vi tiêu dùng đóng vai trò quyết định trong việc hình thành văn hóa tuần hoàn trong cộng đồng.
Tuy vậy, để kinh tế tuần hoàn thực sự lan tỏa, yếu tố quyết định không chỉ nằm ở công nghệ hay chính sách, mà còn ở thay đổi nhận thức của toàn xã hội. Mỗi DN cần coi tuần hoàn là chiến lược phát triển, không phải trách nhiệm tuân thủ. Mỗi hộ gia đình cần hình thành thói quen phân loại rác, tiêu dùng tiết kiệm và ưu tiên sản phẩm thân thiện. Và mỗi chính quyền địa phương cần chủ động triển khai mô hình phù hợp điều kiện địa bàn.
Kinh tế tuần hoàn không chỉ là một lựa chọn, mà là con đường tất yếu để Việt Nam đạt được mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Với sự vào cuộc mạnh mẽ của Chính phủ, doanh nghiệp và toàn xã hội, mô hình này sẽ mở ra cơ hội to lớn cho Việt Nam xây dựng nền kinh tế hiện đại, ít phát thải và thân thiện với môi trường – hướng tới một tương lai xanh cho các thế hệ mai sau.