Chùa Bàn Long tọa lạc tại thôn Khê Đầu Thượng, xã Ninh Xuân, huyện Hoa Lư, Ninh Bình. Ngôi chùa nằm trong dãy núi Đại Tượng - dãy núi mang hình giống như một con voi khổng lồ cao khoảng 200m, chầu về kinh đô Hoa Lư thời xưa và hiện nay là vùng lõi Quần thể danh thắng Tràng An - Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới.
Chùa Bàn Long được xây dựng khoảng hơn 10 thế kỷ trước, trước thời nhà Đinh và liên quan chặt chẽ đến lịch sử hình thành và phát triển của cố đô Hoa Lư. Được đặt trong một hang động kiểu chùa xưa ở vùng kinh đô Hoa Lư, ngôi chùa là sự kết hợp của thiên tạo và nhân tạo.
Tương truyền rằng, khi những người tiều phu lên rừng đốn củi, họ nhìn thấy rồng cuộn trong động, từ đó họ quyết định xây dựng chùa tại đây. Có tên là Bàn Long vì chúa Trịnh Sâm từng ghé thăm và để lại ba chữ "Bàn Long Tự", có nghĩa là bệ đá rồng cuộn mình. Động có nhũ đá hình như con rồng ngồi, vảy rồng nổi bật và rực sáng, người dân cố đô Hoa Lư truyền tai nhau câu chuyện: khi vảy rồng đá trong động long lanh rực sáng thì vài ngày sau trời sẽ đổ mưa. Vì thế, người dân địa phương thường nhìn vảy rồng trong động để xem thời tiết nắng hay mưa. Những năm hạn hán, nhân dân thường làm lễ cầu mưa ở chùa Bàn Long.
Chùa Bàn Long vẫn giữ được tượng A Di Đà bằng đá xanh nguyên khối từ thời kỳ lập chùa, là pho tượng phật bằng đá cổ xưa nhất được bảo tồn đến ngày nay. Dưới pho tượng là ổ rồng đá cuộn tròn do tạo hóa tạo thành. Xung quanh chùa, các nhũ đá tạo hóa đã được khắc chạm thành bốn con vật linh thiêng là Long, Ly, Quy, Phượng, mang lại cảm giác sinh động và uy nghiêm.
Phía trong chùa, có một khe cửa hẹp mở ra nhìn ra phiến đá lớn. Trên những phiến đá này, tên của chùa với những chữ cổ được chạm khắc mang đậm giá trị lịch sử và văn hóa. Bên trong hang động chùa, luôn tỏa sáng một luồng ánh sáng tự nhiên, tạo ra nguồn năng lượng sống động cho chùa.
Trong những năm gần đây, Chùa Bàn Long liên tục thu hút nhiều du khách cả trong và ngoài nước đến thăm quan, tham gia lễ Phật. Với vị trí gần bến thuyền Tràng An, ngôi chùa không chỉ mang đậm dấu ấn cổ xưa mà còn toát lên sự linh thiêng, tạo nên điểm đến hấp dẫn cho khách du lịch.