TQM là triết lý quản trị xuyên suốt, đặt chất lượng làm trung tâm, vận hành từ cánh đồng mía đến dây chuyền tinh luyện, từ đội ngũ vận hành đến bộ phận chăm sóc khách hàng vào cùng một hệ thống cải tiến liên tục. Điểm đặc biệt của TQM nằm ở chỗ nó không đòi hỏi những phát kiến đột phá lập tức, mà hướng doanh nghiệp tới việc cải thiện mỗi ngày, giảm lãng phí, ngăn lỗi từ gốc rễ, khơi dậy sự chủ động của người lao động và xây dựng văn hóa chất lượng như một phần bản sắc.
Vùng trồng mía cung cấp nguyên liệu cho doanh nghiệp vận hành sản xuất
Công ty Cổ phần Mía đường Cao Bằng là một trong những đơn vị sớm áp dụng TQM ở quy mô toàn nhà máy. Trước đây, đơn vị đã gặp nhiều khó khăn như chất lượng mía đầu vào không ổn định khiến độ đường Pol dao động mạnh, tỷ lệ đường thành phẩm bị vàng hoặc đục cao, chi phí sản xuất lớn do tiêu hao năng lượng và tạp chất nguyên liệu. Mỗi vụ ép, nhà máy phải đối diện với áp lực trả hàng hoặc giảm giá bán, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và uy tín.
Khi quyết định triển khai TQM, doanh nghiệp bắt đầu từ việc đánh giá lại toàn bộ chuỗi giá trị. Công ty Cổ phần Mía đường Cao Bằng xây dựng tiêu chuẩn thu mua mía rõ ràng và hỗ trợ nông dân kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch để kiểm soát độ chín và giảm tạp chất. Đây là bước đi quan trọng bởi trong TQM, đầu vào tốt là nền tảng để tối ưu đầu ra. Đồng thời, nhà máy tái cấu trúc lại quy trình chế biến, áp dụng kiểm soát chất lượng tại từng công đoạn thay vì đợi đến cuối dây chuyền. Mọi biến động về bã mía, nước mía, màu sắc, độ tinh khiết hay tiêu hao hơi đều được ghi nhận theo thời gian thực, tạo nên một hệ thống giám sát giúp phát hiện sai lệch sớm và xử lý ngay khi vấn đề mới manh nha.
Nhờ đó, năng suất ép mía tăng lên gần 10% sau hai vụ, mức tiêu hao năng lượng giảm hơn 12%, lượng đường đạt chuẩn màu ICUMSA thấp, phục vụ xuất khẩu tăng gấp 1,6 lần. Người lao động nhờ được trao quyền hơn trong kiểm soát chất lượng, trở nên chủ động đề xuất cải tiến, giúp thời gian dừng máy giảm đến 20%. Đặc biệt, sản phẩm đường tinh luyện của doanh nghiệp đã thâm nhập được vào các hệ thống thực phẩm, đồ uống lớn trong nước, đồng thời mở rộng thị trường xuất khẩu sang Philippines và Hàn Quốc, những nơi vốn yêu cầu rất cao về độ tinh khiết và truy xuất nguồn gốc.
Công ty Cổ phần Mía đường Cao Bằng là một trong những đơn vị sớm áp dụng TQM
Tuy nhiên, hành trình áp dụng TQM chưa bao giờ là một đường thẳng dễ dàng. Khó khăn đầu tiên mà Công ty Cổ phần Mía đường Cao Bằng gặp phải chính là tư duy. Trong nhiều năm, nhà máy quen với cách vận hành “được mùa – được giá”, chỉ tập trung ép nhanh và nhiều khi mía về đến. Khi áp dụng công cụ TQM yêu cầu từ ban lãnh đạo đến từng phòng ban phải thay đổi cách ghi chép, cách vận hành máy, cách xử lý sai lỗi, đến cả hành vi ứng xử trong môi trường làm việc, không ít công nhân và thậm chí quản lý trung cấp cảm thấy e dè và phản kháng. Việc tạo dựng thói quen mới, kỷ luật mới mất nhiều thời gian hơn dự kiến, đôi khi kéo lùi tiến độ triển khai.
Ngoài ra, đầu tư cho TQM không chỉ nằm ở thiết bị cảm biến hay hệ thống quản lý dữ liệu mà còn nằm ở đào tạo và đồng thuận. Doanh nghiệp phải tổ chức nhiều khóa huấn luyện nhỏ, kèm cặp tại chỗ, mô phỏng các tình huống thực tế để người lao động hiểu vì sao phải thay đổi, thay đổi sẽ mang lại lợi ích gì cho cá nhân và tập thể. Chi phí ban đầu tăng lên, nhưng đây là điều kiện để tạo ra sức bật dài hạn. Một khó khăn khác là chuỗi liên kết với nông dân trồng mía. TQM yêu cầu mía phải đạt chuẩn, nhưng không phải hộ dân nào cũng sẵn sàng tuân thủ quy trình kỹ thuật hoặc đầu tư chi phí bổ sung.
Doanh nghiệp phải xây dựng các mô hình cánh đồng mẫu, hỗ trợ vật tư, bao tiêu và thưởng chất lượng để tạo động lực cho nông dân tham gia. Sự kiên trì này sau cùng cũng mang lại quả ngọt khi hơn 70% vùng nguyên liệu đã đạt chuẩn sau ba năm áp dụng TQM. Công ty đã xây dựng được thương hiệu dựa trên chất lượng và sự ổn định của sản phẩm. Việc duy trì hoạt động sản xuất quy mô lớn là một thành tựu đáng kể. Điều này giúp thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu cây trồng nông nghiệp tại địa phương.
Lãnh đạo Công ty Cổ phần Mía đường Cao Bằng cho biết, để chuẩn bị cho công tác thu hoạch, vận chuyển mía vụ ép 2025 - 2026, Công ty tiến hành khảo sát, phê duyệt, chi trả tiền hỗ trợ mua vật liệu để các xóm, tổ dân phố, nhóm hộ dân sửa chữa đường vận chuyển mía, tổng số tiền hơn 382 triệu đồng. Mục tiêu, kế hoạch diện tích mía trồng mới vụ đông xuân 2025 - 2026 đạt 950ha, sản lượng mía thu mua đạt 109.000 tấn, tổng diện tích mía toàn toàn vùng năm 2026 đạt hơn 2.000 ha...
Dù gian nan, lợi ích của TQM thể hiện rõ ràng khi nhà máy vận hành ổn định hơn, sản phẩm đồng đều hơn và thương hiệu có hình ảnh mới mẻ, chuyên nghiệp, bền vững và đáng tin. Nhiều khách hàng trước đây chỉ dùng đường nhập khẩu đã chuyển sang đặt hàng trong nước bởi họ nhìn thấy sự nhất quán, sạch và an toàn của sản phẩm. Đây chính là minh chứng rõ nét nhất cho sức mạnh của quản lý chất lượng toàn diện.
Từ góc nhìn rộng hơn của toàn ngành, TQM mở ra cơ hội để các doanh nghiệp đường Việt Nam chuyển mình từ tư duy sản xuất thô sang tư duy giá trị. Chất lượng ổn định giúp doanh nghiệp bước vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn thực phẩm lớn, đồng thời tăng khả năng xuất khẩu vào các thị trường đòi hỏi tiêu chuẩn khắt khe. Năng suất nâng cao làm giảm giá thành, tạo lợi thế cạnh tranh trước làn sóng đường nhập khẩu giá rẻ. Văn hóa cải tiến liên tục giúp nhà máy linh hoạt hơn trước biến động môi trường, thời tiết hay chính sách thuế.
Tuy vậy, để TQM thật sự phát huy tác dụng, doanh nghiệp cần nhìn nó như một chiến lược dài hạn chứ không phải một phong trào. Ban lãnh đạo phải đóng vai trò dẫn dắt, làm gương, truyền cảm hứng và kiên trì đến cùng. Người lao động phải được trao quyền, được lắng nghe và được coi là chủ nhân thực sự của quá trình cải tiến. Vùng nguyên liệu phải được gắn kết lâu dài, hài hòa lợi ích giữa nông dân và nhà máy. Công nghệ số, tự động hóa và truy xuất nguồn gốc cần được tích hợp để nâng chất lượng lên một tầm cao mới.
Sự thành công của Công ty Cổ phần Mía đường Cao Bằng cho thấy TQM không phải chỉ dành cho những doanh nghiệp lớn hay có tiềm lực tài chính mạnh. Điều quan trọng nhất là tầm nhìn, quyết tâm và sự đồng lòng. Khi toàn bộ hệ thống hướng vào khách hàng, vào chất lượng và vào cải tiến, doanh nghiệp dù ở lĩnh vực truyền thống như đường mía cũng có thể tạo ra những bước tiến mạnh mẽ. TQM, với triết lý nhân bản và khoa học, đang chứng minh rằng con đường đến tương lai của ngành đường Việt Nam không chỉ nằm ở diện tích vùng mía hay công suất nhà máy, mà nằm ở cách doanh nghiệp quản trị chất lượng một cách toàn diện, bền vững và đầy trách nhiệm.
Theo ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam, năng suất đường của Việt Nam tiếp tục giữ vị trí dẫn đầu khu vực Đông Nam Á. Niên vụ 2024-2025, năng suất đạt 6,69 tấn đường/ha, vượt qua các nước sản xuất lớn như Thái Lan, Indonesia và Philippines. Đây là minh chứng cho sự chuyển biến tích cực trong quản lý vùng nguyên liệu, cải tiến kỹ thuật canh tác và nâng cao hiệu quả chế biến.
Dự báo niên vụ 2025-2026 sẽ có nhiều thách thức đến mức "sống còn" đối với ngành mía đường Việt Nam khi phải đối phó với tình hình bùng phát đường nhập lậu và gian lận thương mại đường, tình hình lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại...
Với UBND các tỉnh có vùng mía, Hiệp hội Mía đường Việt Nam kiến nghị các địa phương quy hoạch vùng sản xuất mía tập trung, khuyến khích cơ giới hóa, cải thiện giống, giảm giá thành. Hỗ trợ nông dân chuyển đổi cây trồng ở vùng kém hiệu quả. Bảo vệ thị trường nội địa, ngăn chặn đường nhập lậu, không rõ nguồn gốc. Ưu tiên vốn phát triển hạ tầng thủy lợi phục vụ vùng mía tập trung, giúp nông dân ứng phó biến đổi khí hậu.
TQM không chỉ là công cụ quản trị, mà là minh chứng sống cho triết lý rằng chất lượng và sự cải tiến liên tục chính là con đường bền vững để ngành mía đường Việt Nam khẳng định vị thế trên thị trường trong nước và vươn ra thế giới.