Tượng Phật Đồng Dương được một người Pháp phát hiện năm 1911 tại Quảng Nam với ngoại khối cao 120 cm, nặng 120 kg và có chiều rộng 38 cm (chỗ rộng nhất) hiện đang được lưu giữ tại bảo tàng lịch sử TP.HCM.
Kể từ khi phát hiện tượng phật này, các nhà khảo cổ học ở Trường Viễn Đông Bác Cổ và Hội Nghiên cứu Đông Dương đã nghiên cứu và đánh giá tượng Phật Đồng Dương. Những đường nét kỹ thuật tinh tế từ hình dáng cho tới các họa tiết trang trí bề ngoài pho tường, làm toát lên vẻ uy nghiêm và là một trong những pho tượng Phật cổ thuộc hàng đẹp nhất Đông Nam Á thời bấy giờ. Tượng này do một nghệ nhân cổ người Champa chế tác.
| Bảo vật quốc gia 1.200 tuổi ở Sài Gòn. Ảnh tư liệu |
Ngoài thiết kế tinh xảo, tượng Phật còn hội tụ tới 32 điểm tướng tốt và tới 80 vẻ đẹp tùy hảo theo quan niệm của đạo Phật. Bàn chân Phật chấm sát đất, khít với mặt phẳng đến cây kim cũng không luồn qua được đây là một điểm tướng tốt trong 32 điểm tướng tốt khai phá.
Sau khi phát hiện tại Quảng Nam, tượng Phật được đưa ra Hà Nội để bảo quản. Sau đó là hành trình chinh phục triển lãm cổ vật ở nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Pháp, Bỉ… Bước đầu các nhà khảo cổ học, nhà nghiên cứu nhận định tượng Phật Đồng Dương giống các tượng Phật của Amaradhapura (nước SriLanka) những bức tượng có niên đại khoảng thế kỷ III - IV, được mang về từ Ấn Độ hoặc Sri Lanka.
Nhưng nhiều nhà khảo cổ vẫn nghiêng về khả năng là tượng do người Chăm xưa làm nên. Chính vì thế các nhà nghiên cứu xác định bức tượng có niên đại vào khoảng thế kỷ VIII - IX. Thời kỳ này vương quốc Chăm Pa cùng nền Phật giáo phát triển hưng thịnh nhất.
Chu Du