Chùa Nhất Trụ tọa lạc tại xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, Ninh Bình, là một ngôi chùa cổ được xây dựng từ thời Tiền Lê, với nhiều kiến trúc độc đáo. Nằm trong quần thể di tích cố đô Hoa Lư, chùa cách đền thờ vua Lê Đại Hành khoảng 100m và đã được công nhận là di tích cấp quốc gia do giữ gìn những giá trị lịch sử và văn hóa đặc biệt.
Chùa Nhất Trụ là nơi lưu giữ cột kinh Phật hơn 1.000 năm. Trong số những hiện vật quý hiếm, cột kinh Phật nằm trong khuôn viên là một trong những điểm độc đáo nhất ở Việt Nam. Nghiên cứu cho thấy cột kinh Phật ở chùa Nhất Trụ được vua Lê Đại Hành cho dựng vào năm 995.
Cột kinh Phật được chế tác từ đá, cao 4,16m và nặng 4,5 tấn. Cột này được lắp ghép từ 6 bộ phận khác nhau, bao gồm tảng vuông, đế tròn, thân bát giác, thớt bát giác, đấu bát giác và đỉnh hoa sen. Các bộ phận của cột kinh Phật được gắn chặt với nhau bằng “mộng” mà không cần sử dụng chất kết dính. Cột kinh Phật này không chỉ độc đáo về kiến trúc mà còn là một hiện vật độc bản với giá trị văn hóa và lịch sử to lớn.
8 mặt của cây cột đều được khắc chữ Hán, có khoảng 2.500 chữ, cột kinh Phật trở thành một bảo vật quý báu không chỉ của Phật giáo mà còn của lịch sử dân tộc. Trải qua hơn 1.000 năm tuổi, hiện nay các chữ Hán trên nửa thân dưới của cây cột không còn nguyên vẹn. Các chữ còn lại cũng đã bị mờ nhiều nét rất khó đọc.
Vào tháng 12 năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã công nhận cột kinh Phật là bảo vật quốc gia, tôn vinh giá trị văn hóa lịch sử nghìn năm của cố đô Hoa Lư, đồng thời khẳng định giá trị lịch sử to lớn của kinh thành Hoa Lư. Cột kinh Phật không chỉ là minh chứng cho sự phát triển của đạo Phật ở Việt Nam mà còn là biểu tượng của thời kỳ tự chủ, độc lập và sự sáng tạo nghệ thuật của người Việt thời bấy giờ.
Trước kia, cột kinh Phật được đặt ngoài trời, nhưng những năm gần đây để tránh sự bào mòn của thời tiết đối với các họa tiết hoa văn, đặc biệt là các chữ Hán kinh Phật trên thân thạch trụ, một nhà che cột đã được xây dựng kiên cố với nhiều cột gỗ lim. Khu nhà được lợp bằng ngói âm dương, kiến trúc kiểu mái cong.
Cột kinh Phật cùng với những hình ảnh kiến trúc kiểu mái cong và mái âm dương đưa người thăm chùa Nhất Trụ vào một không gian thời kỳ cổ đại và huyền bí.