Trái cây Việt thua trên sân nhà Kỳ 4: Chuỗi liên kết rời rạc

(NTD) - Tìm kiếm thị trường luôn là vấn đề nhức nhối hàng đầu đối với trái cây Việt từ trước tới nay. Trong đó, lỗ hổng lớn nhất xuất phát từ sự liên kết thiếu chặt chẽ trong chuỗi cung ứng sản phẩm.

Trong tương lai gần, các HTX cần phát huy sức mạnh của mình giống như một doanh nghiệp phân phối sản phẩm trong và ngoài nước. Ảnh: Đức Hùng

Hợp tác xã chỉ là nơi tập kết hàng

Từ trước đến nay, phần lớn nông dân đều tự tìm nguồn tiêu thụ trái cây thông qua các lái buôn hoặc liên kết với các hợp tác xã (HTX). Trong khi đó, các HTX hiện nay lại chưa phát huy hết vai trò của mình. Mọi hoạt động của mô hình này gần như chưa tạo ra sự gắn kết nhất định mà chỉ dừng lại giống như một tụ điểm tập kết hàng hóa của các nông dân xã viên.

Điểm mạnh của các HTX hiện nay là nơi thu hút các xã viên cùng nhau tham gia sản xuất trong nông nghiệp, kích thích sự cạnh tranh giữa các xã viên trong công việc. Tuy nhiên, điểm yếu của mô hình này xuất phát từ người đứng đầu các HTX.

Theo Thạc sĩ Nguyễn Thành Hiếu, Trưởng phòng Khoa học và Hợp tác Quốc tế thuộc Viện Cây ăn quả miền Nam, “những người đứng đầu các HTX hiện nay chủ yếu là những người lớn tuổi, có nhiều kinh nghiệm trong việc trồng trọt và phản ứng nhanh trước các biến động về kỹ thuật canh tác, chăm sóc. Song, riêng về mặt thị trường, họ có vẻ như chưa đạt hiệu quả nhất định. Ngoài việc là nơi tập kết, giao thương cùng các lái buôn, doanh nghiệp thu mua thì gần như họ vẫn chưa chủ động được đầu ra của sản phẩm”.

Xã viên chưa có quyền lợi rõ ràng

Là đầu mối cho việc sản xuất và tung sản phẩm ra thị trường, nhưng gần như các HTX chưa thật sự tạo được lòng tin đối với các xã viên tham gia. Việc xử lý các biến cố thị trường vẫn chưa tạo hiệu quả cao.

Thạc sĩ Nguyễn Thành Hiếu chia sẻ: “Là một trong những nơi có nền nông nghiệp tương tự Việt Nam, nông dân Đài Loan cũng xem các HTX là nơi khởi nguồn cho sự phát triển các chuỗi liên kết trong nông nghiệp. Ở đó, mỗi sản phẩm sau khi được bán ra thị trường đều được trích một tỷ lệ theo thỏa thuận ban đầu nhằm tạo nguồn quỹ hoạt động. Qua đó, số tiền thu được sẽ dùng để phòng khi có biến cố về dịch bệnh, mất mùa… Bên cạnh đó, các HTX ở đây không chỉ là nơi tập kết hàng mà còn đảm nhiệm thêm công tác phân phối trên diện rộng. Chúng được đầu tư, phát triển bài bản tại nhiều địa phương, liên kết chặt chẽ giữa các vùng canh tác và giữa các loại sản phẩm khác nhau”.

Các chuyên gia cho rằng, để phát triển chuỗi liên kết trong nông nghiệp, các HTX phải là nơi kết nối giữa người dân và các doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm, đồng thời phát huy vai trò trực tiếp đưa sản phẩm cây ăn quả ra thị trường trong và ngoài nước. Ngay cả các lãnh đạo Nhà nước cũng đã khẳng định rằng, việc ưu tiên phát triển nông nghiệp hiện nay là phải đầu tư mạnh mẽ vào các hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhằm gia tăng sức mạnh đầu ra cho sản phẩm, tạo đa dạng về chất lượng, thị trường.

Và chất lượng sản phẩm sẽ còn tăng cao nếu như chuỗi liên kết được xây dựng chặt chẽ theo mô hình sản xuất, phân phối, chế biến khép kín tạo nên giá trị sản phẩm bền vững.

Để xây dựng mô hình tập kết sản phẩm như hiện nay, cần phải có cơ chế khuyến khích đầu tư các HTX, trẻ hóa đội ngũ quản lý có am hiểu về thị trường. Có như vậy, thị trường trái cây trong nước mới có thể tồn tại vững chắc trên thị trường. Qua đó, gia tăng sức mạnh, vai trò HTX trong việc phân phối sản phẩm, tạo sự liên kết mạnh mẽ với các doanh nghiệp chế biến nhằm đa dạng hóa thị trường tiêu thụ.

Hùng Đức