Tiêu chuẩn - Điều kiện tiên quyết thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững tại Việt Nam

Những năm gần đây, các chủ trương, nghị quyết của Đảng và Nhà nước đã thể hiện rõ quyết tâm thực hiện tăng trưởng xanh, giảm phát thải khí nhà kính và từng bước chuyển dịch mô hình kinh tế. Trong bối cảnh đó, hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia (TCVN) giữ vai trò then chốt khi cung cấp các yêu cầu, hướng dẫn và tiêu chí kỹ thuật để quá trình chuyển đổi diễn ra thống nhất, đồng bộ và có cơ sở đo lường. Theo số liệu từ Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, Việt Nam đến nay đã xây dựng hơn 14.200 TCVN, với khoảng 400 tiêu chuẩn liên quan trực tiếp đến chuyển đổi xanh và phát triển bền vững.

Hệ thống tiêu chuẩn này không chỉ giúp các cơ quan quản lý ban hành chính sách dựa trên dữ liệu kỹ thuật cụ thể, mà còn hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận được các chuẩn mực kỹ thuật, cải thiện quy trình sản xuất, sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn và giảm phát thải trong suốt vòng đời sản phẩm. Tiêu chuẩn đã và đang trở thành “ngôn ngữ chung” để các chủ thể cùng tương tác trong chuỗi giá trị xanh, từ đó định hình rõ nét hơn cách ngành kinh tế vận hành theo hướng bền vững. Nhờ tiêu chuẩn, các công cụ như nhãn sinh thái, tín chỉ carbon, đánh giá ESG hay các mô hình sản xuất sạch hơn có thể được triển khai một cách bài bản và minh bạch.

 Tiêu chuẩn được xem là công cụ nền tảng giúp các doanh nghiệp tiệm cận dễ dàng hơn với chuyển đổi xanh

Các tiêu chuẩn này là công cụ nền tảng để triển khai chiến lược quản lý phát thải, sử dụng hiệu quả tài nguyên và bảo vệ môi trường, giúp định hình hệ thống quản lý môi trường trong doanh nghiệp, hỗ trợ đo lường, kiểm kê và giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời tạo cơ sở cho triển khai thị trường carbon đang định hình và phát triển trong tương lai gần.

Hiện nay, Việt Nam đã ban hành tiêu chuẩn trong hơn 10 nhóm lĩnh vực trọng tâm, từ quản lý môi trường, khí nhà kính, năng lượng tái tạo, quản lý năng lượng, nông nghiệp bền vững, đến các lĩnh vực mới như đô thị thông minh, kinh tế tuần hoàn, giao thông xanh và nhiên liệu mới. Cụ thể, hiện có khoảng 30 TCVN về quản lý môi trường và 13 TCVN về khí nhà kính, phản ánh rõ nỗ lực kiểm soát và giảm phát thải trong các hoạt động sản xuất tiêu dùng. Bên cạnh đó, khoảng 29 TCVN về tái sử dụng nước, xử lý và tái chế chất thải góp phần thúc đẩy các mô hình tuần hoàn tài nguyên, giảm áp lực lên môi trường.

Trong lĩnh vực năng lượng, một trong những lĩnh vực trụ cột của quá trình chuyển đổi xanh, hệ thống tiêu chuẩn đang được xây dựng tương đối đầy đủ. Việt Nam hiện có hơn 40 TCVN về quản lý và sử dụng năng lượng hiệu quả, cùng 37 TCVN về hiệu suất năng lượng cho các thiết bị dân dụng và công nghiệp. Các tiêu chuẩn này không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa tiêu thụ năng lượng mà còn hỗ trợ công tác dán nhãn năng lượng và kiểm soát chất lượng sản phẩm trên thị trường.

Ở các lĩnh vực năng lượng tái tạo, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia cũng đang được mở rộng nhanh chóng, với 34 TCVN về điện gió, 40 TCVN về điện mặt trời, 18 TCVN về pin lưu trữ và 7 TCVN về pin nhiên liệu, tạo nền tảng kỹ thuật cho sự phát triển của các ngành công nghiệp mới.

Đối với lĩnh vực nông nghiệp, một trong ngành chịu tác động trực tiếp từ biến đổi khí hậu cũng được chuẩn hóa mạnh mẽ nhằm thúc đẩy sản xuất bền vững. Hiện Việt Nam có 12 TCVN liên quan đến nông nghiệp hữu cơ, VietGAP và các thực hành nông nghiệp tốt. Các tiêu chuẩn này góp phần nâng cao chất lượng nông sản, thúc đẩy truy xuất nguồn gốc, tăng giá trị gia tăng và giảm tác động đến môi trường trong quá trình canh tác.

Mặc dù hệ thống TCVN cho chuyển đổi xanh đã đạt được những bước tiến đáng kể, song, vẫn còn tồn tại nhiều khoảng trống, đặc biệt là nhiên liệu xanh, hạ tầng hydro và kinh tế tuần hoàn. Hiện Việt Nam vẫn chưa ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho lĩnh vực hydro, dù quốc tế đã có các chuẩn kỹ thuật từ ISO/TC 197 và IEC. Điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn để theo kịp xu thế phát triển công nghệ và yêu cầu hội nhập.

Ngoài ra, việc triển khai rộng rãi để các doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận hơn vẫn gặp nhiều thách thức. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, gặp khó khăn trong việc áp dụng tiêu chuẩn do hạn chế về nguồn lực, công nghệ và nhân lực kỹ thuật. Việc mở rộng các mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn xanh vẫn cần sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ phía nhà nước, bao gồm tư vấn kỹ thuật, ưu đãi tài chính và thúc đẩy chứng nhận.

Mặc dù Việt Nam đã xây dựng được khoảng 400 TCVN liên quan đến chuyển đổi xanh và phát triển bền vững cho thấy một bước tiến quan trọng trong khung chính sách hỗ trợ tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, để tiêu chuẩn thực sự trở thành công cụ dẫn dắt và định hình mô hình phát triển mới, cần tiếp tục hoàn thiện các lĩnh vực còn thiếu, đồng thời đẩy mạnh việc áp dụng tiêu chuẩn vào thực tiễn sản xuất kinh doanh.