Tại sao trẻ con trở thành kẻ bắt nạt người khác?

Bài viết của phóng viên Kelly Oakes thuộc BBC Future.

Khi RubySam Youngz bị một kẻ bắt nạt hồi 10 tuổi - năm cuối cùng của cô bé ở trường tiểu học, bé cảm thấy cô độc và rối loạn. Bé cùng gia đình chỉ mới vừa chuyển từ Anh đến sống ở xứ Wales, và kẻ bắt nạt giễu cợt giọng nói vùng miền của bé. Nó cũng mỉa mai trêu chọc về hình thức bên ngoài của bé.

Các nhà tâm lý tìm hiểu một số kẻ chuyên đi bắt nạt trẻ nhỏ là do chúng chủ động muốn ra oai chứ không phải do nạn nhân.

Vì sao có những đứa trẻ trở nên độc địa?

"Không có gì thực sự có ý nghĩa cả" - cô bé chậm rãi thuật lại - "Tôi vừa đến nơi ở mới, không quen ai cả, không ai thích tôi, và tôi thực sự không hiểu vì sao!".

Youngz, giờ đây đã 46 tuổi, cho biết việc bị bắt nạt triền miên trong suốt thời trung học đã để lại hệ quả gián tiếp tới mọi mặt đời sống bà. Để cố gắng vượt qua, bà bắt đầu hút thuốc và uống rượu. Mãi đến năm 2018, bà mới chấp nhận rằng chuyện bị bắt nạt thực sự đã gây ảnh hưởng đến bà.

Bà lạnh lùng nói: "Tôi cảm thấy chẳng ai ưa tôi cả, vì vậy, tôi cũng không ưa tôi!".

Trải nghiệm của bà nhấn mạnh một sự thật đau lòng: Trẻ em, cùng với tất cả mọi sự thơ ngây và non nớt trong đời, có thể trở thành một trong những kẻ bắt nạt xấu xa nhất. Hành vi của chúng, có lẽ ít bị cản trở bởi những luật lệ xã hội mà ta được học sau này trong cuộc sống, có thể vô cùng nhẫn tâm, bạo lực và gây sốc. Và chúng có thể để lại hậu quả suốt đời với nạn nhân.

Nhưng điều gì khiến một đứa trẻ trở thành kẻ bắt nạt?

Theo Dorothy Espelage, giáo sư về giáo dục thuộc Đại học North Carolina tại Chapel Hill: "Trong nghiên cứu văn chương, ta nghĩ rằng chỉ có một kiểu của bắt nạt: đó là những đứa trẻ cực kỳ hung hãn và thiếu tự tin, xuất thân từ những gia đình bạo lực hay bị cha mẹ bỏ bê".

Định nghĩa về bắt nạt được các nhà nghiên cứu học thuật công nhận thì giải thích đó là biểu hiện của sự hung hãn giữa những cá nhân hay các nhóm có mức độ quyền lực khác nhau. Nó nhấn mạnh một yếu tố cơ bản, đó là sự khác biệt về quyền lực.

Espelage cho rằng: "Sự việc có thể là bạn bắt nạt tôi, bạn thì nổi tiếng còn tôi thì không, và sự khác biệt về quyền lực đó khiến tôi khó tự vệ hơn".

Theo Espelage, bạo lực gia đình và thói hung hăng giành giật giữa anh chị em trong nhà có thể là các yếu tố rủi ro khiến trẻ em trở thành kẻ bắt nạt, nhưng đó không phải là những lý do duy nhất. Những đứa trẻ lớn lên trong các gia đình bạo hành nhưng được vào học ở ngôi trường có chương trình chống bắt nạt và bầu không khí tương thân tương ái, thì không nhất thiết sẽ trở thành kẻ bắt nạt.

Được biết, bức tranh của các nhà nghiên cứu về kẻ bắt nạt điển hình tại trường học đã trở nên đa dạng hơn trong vài năm gần đây. Ngoài những kẻ hung hăng lỗ mãng và phô trương, người ta cũng nhận biết thêm một kiểu bắt nạt khác nham hiểm hơn. Những đứa trẻ rơi vào nhóm này thường có quan hệ xã hội tốt, có sức hấp dẫn đối với người khác và được thầy cô ưa thích, khác với kiểu bắt nạt "lỗ mãng".

Nguy hiểm hơn, những đứa trẻ này có thể thể hiện hoặc che giấu khả năng bắt nạt để phù hợp với nhu cầu của chúng.

Espelage nói: "Những kẻ chiếm ưu thế và bắt nạt người khác trong xã hội muốn trở thành thủ lĩnh trong đám đông. Và cách mà chúng làm là đẩy những đứa bé khác xuống tầng lớp thấp hơn".

Nghiên cứu khác cũng ủng hộ ý tưởng rằng tình trạng bắt nạt là do kẻ bắt nạt có vấn đề, chứ không phải là do nạn nhân.

Trở thành nạn nhân bị bắt nạt khi còn bé, có thể gây ra ảnh hưởng sang chấn tâm lý cả đời với sự tự ti cá nhân và ảnh hưởng nhiều tới sức khỏe tâm thần.

Bắt nạt phổ biến cả trên mạng xã hội

Bắt nạt đã xuất hiện dưới nhiều dạng thức mới trong những năm gần đây, lan tràn cả trên mạng. Espelage cho biết: "Liệu việc này có phải lặp đi lặp lại nhiều lần không, khi bạn vừa viết status thứ gì đó và nó đã đến tay một triệu người".

Trong thực tế, có sự liên quan rất lớn giữa bắt nạt tại trường học và bắt nạt trên mạng, đến nỗi một số nhà nghiên cứu cho rằng chúng đang trở thành một và là cùng loại - nhất là khi mà thời buổi hiện nay đứa trẻ nào cũng mang smartphone đến trường.

Calli Tzani-Pepelasi, giảng viên điều tra tâm lý tại Đại học Huddersfield, nói: "Nghiên cứu của tôi phát hiện ra rất nhiều kẻ bắt nạt ở trường tiếp tục quấy nhiễu trên mạng. Chúng có thể ngồi ngay cạnh nhau nhưng thích bắt nạt nhau trên mạng hơn, vì bằng cách đó, hành vi của chúng sẽ được nhiều người thấy hơn và chúng có cảm giác lầm lạc là được nổi tiếng!".

 

Có rất nhiều kiểu bắt nạt trẻ em tại trường học được nhiều nhà tâm lý học xác định.

Một số giải pháp chống đỡ

Phụ huynh nên làm gì nếu nghĩ rằng con mình có thể đang bắt nạt những đứa bé khác? Bước đầu tiên là nên hiểu đến tận cùng động cơ của chúng là gì. Cũng đáng để bạn xem xét liệu hành động của bạn có gây ảnh hưởng đến hành động của con không.

Một cách để xử lý vấn đề bắt nạt ở trường học là tạo hệ thống kết bạn, tăng cường sự tương trợ giữa bạn bè với nhau, các em nhỏ hơn sẽ có một học sinh lớn hơn chỉ dẫn mọi điều để học theo những hành vi đúng đắn.

Môi trường tương trợ lẫn nhau trong trường học cũng quan trọng khi cần giải quyết vấn đề bắt nạt. Theo Espelage, thầy cô giáo và nhân viên phải rất kiên trì và nhất quán, mối quan hệ chặt chẽ giữa thầy cô và bạn bè chính là mấu chốt, đảm bảo rằng trẻ em cảm thấy chúng thuộc về ngôi trường, thì nơi đó ít xảy ra bắt nạt hơn.

Năm 2014, Espelage và đồng nghiệp của bà công bố một nghiên cứu được thực hiện trong 5 năm, cho thấy mối liên hệ đáng lo ngại giữa bắt nạt và quấy rối tình dục trong trường học. Nghiên cứu tiết lộ rằng tình trạng bắt nạt giữa các em học sinh nhỏ thường liên quan đến trò sỉ nhục trẻ em đồng tính, rồi sau đó nâng cấp thành quấy rối tình dục.

Về câu hỏi liệu những đứa trẻ đó có hết bắt nạt người khác khi rời trường học không, Espelage trả lời rằng một số em có, số khác tìm kiếm chỗ xả cơn hung hăng ở nơi mới.

Tuy nhiên, có lẽ điều đáng buồn hơn cả, đó là tác động của kẻ bắt nạt với nạn nhân có thể kéo dài nhiều thập niên, dẫn tới tình trạng sức khỏe tâm thần và thể chất kém hơn. Theo các chuyên gia, vấn nạn bắt nạt trẻ khó có thể chấm dứt được, chỉ có tăng cường giáo dục tại gia đình và trong trường học nhằm giới hạn bớt tình trạng nguy hiểm và phản giáo dục này.

Tường Quyên (Theo BBC News) - Ảnh: Getty Images