Sản xuất nông nghiệp hữu cơ theo tiêu chuẩn TCVN 11041 trong canh tác chè

Thực tế thời gian triển khai áp dụng tiêu chuẩn tại HTX trùng với thời gian đại dịch Covid-19 xảy ra, nên việc triển khai gặp không ít khó khăn. Tuy nhiên, nhờ có sự hỗ trợ của tổ chức tư vấn và trên hết là sự cố gắng nỗ lực của Công ty, nên cuối cùng HTX  bước đầu áp dụng thành công và được tổ chức chứng nhận phù hợp cấp Giấy chứng nhận chuyển đổi hoạt động trồng trọt hữu cơ theo yêu cầu của Tiêu chuẩn TCVN 11041 đối với lĩnh vực trồng, chế biến chè hữu cơ.

Trước khi bắt tay vào xây dựng hệ thống văn bản, tài liệu để áp dụng, HTX đã khảo sát đánh giá thực trạng khu vực sản xuất của các hộ đang có nhu cầu chuyển đổi sang sản xuất chè hữu cơ. Kết quả đã lựa chọn được 08 hộ sản xuất có khu vực sản xuất liền kề, tương đối độc lập với các khu vực sản xuất khác và có điều kiện tưới tiêu đầy đủ. HTX chè Nhật Thức cơ bản đáp ứng đầy đủ điều kiện ban đầu để triển khai áp dụng và chứng nhận chuyển đổi sản xuất hữu cơ theo tiêu chuẩn Nông nghiệp hữu cơ theo TCVN 11041. Tiếp đó đã đào tạo nhận thức chung cho nhân sự đại diện 8 hộ HTX về sản xuất hữu cơ theo tiêu chuẩn theo TCVN 11041; đã triển khai đào tạo chuyên gia đánh giá nội bộ cho các chủ hộ và lãnh đạo HTX. Các nhân sự tham gia khóa đào tạo đã có khả năng triển khai các hoạt động đánh giá nội bộ……

Sau khảo sát và đào tạo, tổ chức tư vấn đã hướng dẫn HTX xây dựng hệ thống văn bản quản lý, gồm 01 bộ 09 quy trình liên quan đến sản xuất hữu cơ theo tiêu chuẩn TCVN 11041 phù hợp với các đặc thù cụ thể đối với trồng trọt, chế biến chè cho HTX. Xây dựng xong, HTX đã triển khai áp dụng các quy trình  sản xuất, chế biến chè hữu cơ đã xây dựng.

Khi đã áp dụng đầy đủ các các quy trình  sản xuất, chế biến, HTX triển khai đánh giá nội bộ tại các bộ phận: lãnh đạo; khu vực sao sấy, bảo quản; khu vực sản xuất hữu cơ tại tất cả các hộ thành viên.  Đã phát hiện 1 số điểm chưa phù hợp với yêu cầu của tiêu chuẩn và đã khắc phục.

Việc đánh giá chứng nhận do Trung tâm Chứng nhận phù hợp (QUACERT) thực hiện, đã ghi nhận một số điểm không phù hợp liên quan đến sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật ngoài danh mục tại 01 hộ thành viên. Sau khi các điểm không phù hợp được HTX khắc phục, QUACERT đã cấp giấy chứng nhận chuyển đổi cho HTX với thời gian chuyển đổi là 18 tháng.

Hiệu quả của việc áp dụng tiêu chuẩn bước đầu được ghi nhận, mang lại dấu hiệu tích cực cho HTX. Nhận thức, kỹ năng thực hành  sản xuất  nông nghiệp hữu cơ được nâng cao.  Lãnh đạo và người lao động nắm bắt được các kiến thức về sản xuất hữu cơ/ nông nghiệp hữu cơ; đã hiểu biết rõ được các cơ hội và thách thức; các nguyên tắc quản lý an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, các tiêu chuẩn sản xuất hữu cơ,…Đồng thời nắm bắt được các kỹ năng áp dụng các quy trình sản xuất hữu cơ. Lãnh đạo HTX nắm bắt được các kỹ năng quản lý, kiểm soát;… Điều này sẽ giúp cho HTX duy trì và tiếp tục hoàn thiện, mở rông quy mô sản xuất chè hữu cơ trong thời gian tới.

Chất lượng sản phẩm sau khi áp dụng được cải thiện. Các chỉ tiêu liên quan đến an toàn, vệ sinh sản phẩm chè được nâng cao do không sử dụng thuốc trừ dịch hại,... Tuy nhiên một số chỉ tiêu về hình thức (màu sắc), cảm quan (vị) chưa được như mong đợi, nhưng được xác định cũng chỉ là  tạm thời ban đầu khi có thay đổi hình thức canh tác. HTX cho rằng sau một thời gian các chỉ tiêu này sẽ được cải thiện.

Về hiệu quả kinh tế, mặc dù năng suất trong giai đoạn bắt đầu chuyển đổi từ sản xuất theo thói quen truyền thống (sử dụng phân bón, thuốc hóa học,...) sang sản xuất hữu cơ có suy giảm; chất lượng chè chưa ổn định, người tiêu dùng chưa quen/ chưa hiểu rõ;...Song tình trạng này được xác định không kéo dài, chỉ ở giai đoạn đầu chuyển đổi và về lâu dài cùng những giải pháp khác sẽ mang lại hiệu quả cho HTX. Mặt khác lợi ích của người lao động HTX được đảm bảo.

Về bảo vệ môi trường, việc không sử dụng phân hóa học mà chuyển sang sử dụng phân hữu cơ sẽ góp phần về lâu dài cải tạo đất, chống bị thoái hóa, ...Việc không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc diệt cỏ,... cũng góp phần bảo vệ các sinh vật có lợi, cả trong đất, góp phần cải thiện chất lượng đất canh tác và cân bằng sinh thái tự nhiên. Một điểm nổi bật là khi sản xuất hữu cơ là cây chè khỏe hơn, chịu sâu bệnh tốt hơn.

Đạt được kết quả như vậy là do cả ban lãnh đạo và 08 thành viên HTX đều nhiệt huyết, có kinh nghiệm trong trồng chè lâu năm, quyết tâm đưa sản phẩm chè chất lượng cao tới tay người tiêu dùng. Khu vực sản xuất tập trung, cách xa các nguồn gây ô nhiễm, và tương đối độc lập với các khu vực sản xuất chè lân cận, ngoài ra xung quan khu vực sản xuất còn có hệ thống vùng đệm tự nhiên là các cây hoang dại và cây keo (rừng trồng). Các khu vực sản xuất hoàn toàn chủ động về nguồn nước tưới giúp thuận tiện cho việc triển khai, áp dụng các biện pháp canh tác. HTX cam kết bao tiêu đầu ra đối với sản phẩm chè của các hộ tham gia sản xuất hữu cơ. Hợp tác xã hỗ trợ các hộ thành viên trong việc lựa chọn, các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. HTX đã áp dụng VietGAP.Tuy vậy, trong quá trình áp dụng tiêu chuẩn, HTX cũng gặp phải những khó khăn. Sản xuất chè hữu cơ nói chung còn gặp nhiều khó khăn. Nguồn cây giống hữu cơ chất lượng cao còn hạn chế. Các vật tư dùng trong nông nghiệp hữu cơ còn chưa sẵn có. Rất khó khăn trong phòng trừ sâu bệnh. Sản phẩm chè hữu cơ chưa có giá thành cao hơn so với chè thông thường để bù đắp chi phí sản xuất cũng như sự suy giảm sản lượng so với canh tác thông thường. Thị trường còn lẫn lộn chè hữu cơ và chè không hữu cơ..;...Và do thời gian thực hiện ngắn,  trong khi người lao động còn quen với cách làm truyền thống, nên có gặp khó khăn trong chuyển đổi mô hình canh tác.

Hiện nay, sản xuất nông nghiệp hữu cơ đang được nhà nước quan tâm và hỗ trợ. Đây là điều kiện thuận lợi để các đơn vị triển khai trồng trọt theo hướng hữu cơ. HTX cần tiếp tục duy trì và hoàn thiện mô hình sản xuất hữu cơ theo theo TCVN 11041 và  có kế hoạch mở rộng quy mô áp dụng mô hình tiến tới chứng nhận phù hợp tiêu chuẩn./.