QCVN 21:2025/BXD về tín hiệu đường sắt góp phần đảm bảo an toàn, thông suốt

Hệ thống tín hiệu giao thông đường sắt đóng vai trò then chốt trong bảo đảm an toàn vận hành, điều hành chạy tàu và phòng ngừa tai nạn. Mỗi tín hiệu phát ra không chỉ là mệnh lệnh kỹ thuật mà còn liên quan trực tiếp đến tính mạng con người, tài sản và hiệu quả khai thác toàn tuyến. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hệ thống tín hiệu đường sắt hiện nay vẫn tồn tại không ít bất cập, đòi hỏi phải được chuẩn hóa bằng một quy chuẩn kỹ thuật thống nhất, đầy đủ và phù hợp hơn với điều kiện khai thác hiện nay.

Trên nhiều tuyến đường sắt quốc gia, đặc biệt là các tuyến đường đơn, vận tốc khai thác không cao nhưng mật độ chạy tàu phức tạp, hệ thống tín hiệu vẫn đang được vận hành song song giữa các thiết bị cũ và mới. Một số quy định kỹ thuật trước đây chưa bao quát đầy đủ các tình huống khai thác thực tế, chưa đồng bộ giữa tín hiệu đèn, tín hiệu cánh, biển báo và hiệu lệnh thủ công. Trong khi đó, áp lực bảo đảm an toàn ngày càng lớn, nhất là tại khu gian, ga nhỏ, đường ngang giao cắt và các khu vực có điều kiện địa hình, thời tiết phức tạp.

Bên cạnh đó, việc hiểu và sử dụng tín hiệu tại một số thời điểm còn phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm cá nhân, tiềm ẩn nguy cơ sai sót trong điều hành chạy tàu. Khi tín hiệu bị hỏng hoặc không rõ ràng, nếu thiếu nguyên tắc xử lý thống nhất, nguy cơ mất an toàn có thể xảy ra. Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện khung kỹ thuật pháp lý về tín hiệu giao thông đường sắt, bảo đảm tính thống nhất, dễ áp dụng và đặt an toàn lên hàng đầu.

Tín hiệu giao thông đường sắt cần đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật theo quy chuẩn mới đảm bảo an toàn. Ảnh minh họa

Trong bối cảnh đó, QCVN 21:2025/BXD về tín hiệu giao thông đường sắt được ban hành, thay thế các quy định trước đây, nhằm thiết lập nền tảng kỹ thuật thống nhất cho toàn bộ hệ thống tín hiệu đường sắt quốc gia. Quy chuẩn áp dụng cho các tuyến đường sắt quốc gia loại hình đường đơn có vận tốc thiết kế không quá 120 km/h và đường sắt chuyên dùng có nối ray với mạng đường sắt quốc gia, đồng thời là căn cứ để tổ chức, cá nhân liên quan thực hiện công tác chỉ huy, điều hành và khai thác chạy tàu.

Một trong những nội dung cốt lõi của QCVN 21:2025/BXD là xác lập hệ thống tín hiệu cơ bản, rõ ràng và dễ nhận biết. Quy chuẩn quy định thống nhất việc sử dụng các màu tín hiệu trong điều khiển chạy tàu, trong đó màu đỏ là tín hiệu dừng, màu vàng thể hiện yêu cầu chú ý hoặc giảm tốc độ, màu lục cho phép tàu chạy với tốc độ quy định. Việc thống nhất ý nghĩa màu sắc giúp lái tàu nhanh chóng nhận diện và phản ứng chính xác, giảm nguy cơ hiểu sai tín hiệu trong điều kiện khai thác liên tục.

Song song với đó, quy chuẩn đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt về tầm nhìn và vị trí đặt tín hiệu. Mọi tín hiệu phải bảo đảm dễ quan sát, không bị che khuất, phù hợp với cự ly hãm tàu và điều kiện vận hành cụ thể. Việc quy định rõ khoảng cách, vị trí và hướng đặt tín hiệu không chỉ giúp tăng khả năng nhận biết mà còn nâng cao tính chủ động cho người lái tàu trong xử lý tình huống.

QCVN 21:2025/BXD cũng quy định đầy đủ các phương thức báo hiệu được phép sử dụng trong giao thông đường sắt, bao gồm tín hiệu đèn, tín hiệu cánh, biển báo, hiệu lệnh trực tiếp bằng tay, cờ, đèn, còi, cũng như các tín hiệu đặc biệt dùng trong trường hợp khẩn cấp. Mỗi phương thức đều được quy định rõ mục đích, phạm vi áp dụng và cách sử dụng, bảo đảm mọi tình huống khai thác đều có phương án báo hiệu phù hợp.

Đáng chú ý, quy chuẩn đặc biệt nhấn mạnh nguyên tắc an toàn trong xử lý tín hiệu. Khi nhận được nhiều tín hiệu khác nhau hoặc tín hiệu không rõ ràng, người thi hành nhiệm vụ phải chấp hành tín hiệu có mức độ an toàn cao nhất. Trong trường hợp tín hiệu bị hỏng, mặc định phải coi đó là tín hiệu dừng và triển khai các biện pháp bảo đảm an toàn theo quy định. Đây là nguyên tắc then chốt nhằm phòng ngừa rủi ro từ sự cố kỹ thuật hoặc sai lệch thông tin.

Không chỉ dừng lại ở yêu cầu kỹ thuật, QCVN 21:2025/BXD còn đặt ra trách nhiệm quản lý và tổ chức thực hiện. Mọi cá nhân làm việc trong lĩnh vực đường sắt, trong phạm vi chức trách của mình, đều có nghĩa vụ nắm vững và chấp hành nghiêm các quy định về tín hiệu. Thủ trưởng các đơn vị phải tổ chức phổ biến, đào tạo và kiểm tra việc thực hiện, bảo đảm quy chuẩn được áp dụng thống nhất trong toàn hệ thống.

Việc ban hành QCVN 21:2025/BXD được kỳ vọng sẽ tạo bước chuyển quan trọng trong công tác bảo đảm an toàn giao thông đường sắt. Khi các nguyên tắc kỹ thuật và quản lý được chuẩn hóa, hệ thống tín hiệu sẽ vận hành đồng bộ, minh bạch và an toàn hơn, góp phần giảm thiểu sự cố, nâng cao hiệu quả điều hành và từng bước hiện đại hóa hạ tầng đường sắt quốc gia.