Ngôi trường chuyên nuôi dưỡng những 'thần đồng' Toán học Việt Nam: Đem về tấm HCB Olympic Toán quốc tế đầu tiên, là ‘cái nôi’ của các lớp năng khiếu Toán

Trường Trung học Phổ thông (THPT) Chuyên Đại học Sư phạm Hà Nội, thường được gọi là Chuyên Sư phạm, là một trong những ngôi trường danh tiếng bậc nhất tại Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo học sinh giỏi. Trải qua hơn 50 năm phát triển, ngôi trường này không chỉ là niềm tự hào của các thế hệ học sinh mà còn đóng góp không nhỏ vào nền giáo dục nước nhà.

‘Chiếc nôi’ ươm mầm niềm yêu thích Toán học

Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa nhận thấy cần thiết phải đào tạo những học sinh có năng khiếu về Toán học để chuẩn bị nguồn nhân lực cho nền khoa học của đất nước sau này. Vì vậy, Bộ Giáo dục đã giao cho Trường Đại học Sư phạm Hà Nội - một viện giáo dục hàng đầu chuyên đào tạo giảng viên và nhà nghiên cứu khoa học - nhiệm vụ thành lập một trường chuyên biệt. Ngày 24/12/1966, lớp Toán đặc biệt đầu tiên được mở tại khu vực di tản ở huyện Phù Cừ, tỉnh Hưng Yên, với 33 học sinh xuất sắc tham gia. Đây chính là tiền thân của Trường Trung học phổ thông Chuyên Đại học Sư phạm Hà Nội ngày nay.

Thầy Nguyễn An Nghi, Trưởng ban phụ trách Khối PTC Toán - Tin từ 1992-2002, chia sẻ về những năm đầu được công tác tại trường: “Ngay từ những năm đầu tiên về trường ĐHSPHN1, được phân công giảng dạy cho lớp học sinh năng khiếu Toán đầu tiên (khóa 1 với 31 học sinh) tôi đã đầy phấn khởi và tự hào. Phấn khởi vì sau 5 năm dạy học ở các trường phổ thông tôi được điều động về đây làm việc trong một môi trường đào tạo học sinh đặc biệt như vậy.

Các lớp phát hiện đào tạo bồi dưỡng học sinh năng khiếu Toán lúc đó (chỉ có ở hai trường Đại học Tổng hợp và Đại học Sư phạm Hà Nội 1) được thành lập do ý kiến chỉ đạo trực tiếp của Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng (Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa thời đó). Lớp học sinh năng khiếu đầu tiên được sự lãnh đạo của Ban giám hiệu trường ĐHSP HN1, sự quản lý trực tiếp của Ban Chủ nhiệm Khoa toán do Giáo sư Toán học Ngô Thúc Lanh làm Chủ nhiệm Khoa và Giáo sư Hoàng Chúng, Phó Chủ nhiệm Khoa trực tiếp làm chủ nhiệm Khối. 

Các thầy dạy toán cho lớp đều là các thầy giáo, cô giáo đầu ngành Toán học của trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1 như thầy Hoàng Chúng, thầy Ngô Xuân Sơn, thầy Lê Khắc Bảo, thầy Vũ Tuấn, thầy Nguyễn Đăng Phất, thầy Nguyễn Công Quỳ, thầy Lê Đình Phi, thầy Vũ Dương Thụy, thầy Nguyễn Mạnh Cảng và nhiều thầy giáo, cô giáo dạy chuyên toán khác”, theo Trang chủ Trường THPT Chuyên Đại học Sư phạm.

Quá trình phát triển của trường có thể chia thành ba giai đoạn chính. Từ năm 1966 đến 1995, trường mang tên "Lớp Toán đặc biệt" và thuộc Khoa Toán của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội I. Năm 1995, trường đổi tên thành "Hệ Trung học phổ thông Chuyên Toán - Tin, Đại học Sư phạm Hà Nội," vẫn trực thuộc Khoa Toán-Tin và mở thêm lớp chuyên Tin học. Đến năm 2005, trường lấy tên chính thức là "Khối THPT Chuyên Đại học Sư phạm Hà Nội," hoạt động như một khoa độc lập trong Đại học Sư phạm Hà Nội và mở rộng thêm các lớp chuyên về Văn học, Vật lý, Hóa học và Sinh học. Cuối cùng, vào năm 2009, trường chính thức trở thành một đơn vị có tư cách pháp nhân riêng thuộc Đại học Sư phạm Hà Nội, với tên gọi Trường Trung học phổ thông Chuyên, Đại học Sư phạm Hà Nội.

Trải qua hơn 50 năm thành lập và phát triển, Trường Trung học phổ thông Chuyên, Đại học Sư phạm Hà Nội đã nhận được rất nhiều huân chương, bằng khen như: Huân chương Lao động Hạng Ba năm 1986; Huân chương Lao động Hạng Nhì năm 1996; Huân chương Lao động Hạng Nhất năm 2001; Huân chương Lao động Hạng Nhất năm 2016; Bằng khen của TW Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, năm 2004, 2011 và 2014; Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, năm 2005 và 2013; Bằng khen của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT về thành tích đào tạo học sinh giỏi, năm 2008, 2011 và 2012.

Tấm HCB Olympic Toán quốc tế đầu tiên và bảng vàng thành tích trải dài

Kể từ năm 1974, khi Việt Nam lần đầu tiên tham gia kỳ thi Olympic Toán học Quốc tế, Trường THPT Chuyên thuộc Đại học Sư phạm Hà Nội đã thường xuyên có học sinh đại diện cho đất nước tham dự kỳ thi danh giá này. 

Hơn 60 học sinh tiêu biểu đã giành huy chương trong các kì thi Olympic quốc tế (tỷ lệ giành huy chương là 100%) như Olympic Toán Quốc tế (IMO), Olympic Tin học Quốc tế (IOI), Olympic Vật lý Quốc tế (IPhO) và Olympic Sinh học Quốc tế (IBO) và Olympic khu vực như Olympic Toán học châu Á Thái Bình Dương (APMO), Olympic Vật lý châu Á (Apho), trong đó có 15 huy chương vàng, 29 huy chương bạc, 19 huy chương đồng và một số bằng khen, theo Trang chủ Trường THPT Chuyên Đại học Sư phạm.

Người đầu tiên mang về huy chương Bạc quốc tế cho Việt Nam và cho trường Chuyên Sư phạm tại kỳ Olympic Toán học quốc tế (IMO) năm 1974 là PGS.TSKH Vũ Đình Hòa. Hiện tại, ông đang đảm nhận vị trí Trưởng bộ môn Khoa học máy tính tại Khoa Công nghệ thông tin, Đại học Sư phạm Hà Nội.

Tại kỳ IMO năm 1989 diễn ra ở Cộng hòa Liên bang Đức, học sinh Đinh Tiến Cường đã xuất sắc giành huy chương Vàng đầu tiên cho trường Chuyên Sư phạm với số điểm tuyệt đối 42/42. Hiện GS Đinh Tiến Cường đang giảng dạy tại Đại học Paris 6 và là thành viên của Viện Đại học Pháp từ năm 2007, đồng thời tham gia Hội đồng khoa học của Viện nghiên cứu cao cấp về Toán.

GS Vũ Kim Tuấn, cựu học sinh của Chuyên Sư phạm, là người bảo vệ luận án tiến sĩ khoa học trẻ nhất tại Liên bang Xô Viết vào năm 1987, khi mới 26 tuổi. Ông cũng từng giành huy chương Bạc tại kỳ IMO lần thứ 20 tổ chức tại Rumani năm 1978, với điểm số cao nhất trong đoàn Việt Nam. Ở tuổi 33, ông được phong Phó Giáo sư và năm năm sau trở thành Giáo sư tại Đại học Kuwait.

Cựu học sinh Vũ Ngọc Minh là một trong số ít những người hai lần đạt huy chương Vàng quốc tế. Anh đã xuất sắc giành hai huy chương vàng Toán học quốc tế liên tiếp vào các năm 2001 và 2002. Sau khi tốt nghiệp từ Đại học Bách khoa Paris, hiện anh đang sinh sống và làm việc tại Paris, Pháp.

Thống kê từ trường THPT Chuyên Đại học Sư phạm cho thấy, hơn 250 cựu học sinh đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ hoặc tiến sĩ khoa học, và hơn 100 người trong số đó đã được phong tặng giáo sư hoặc phó giáo sư. Trong số đó có nhiều nhà khoa học nổi tiếng, như GS.TSKH Nguyễn Tự Cường (Viện Toán học), GS.TSKH Hồ Tú Bảo (Viện Khoa học và Công nghệ Tiên tiến Nhật Bản - Jais), GS.TSKH Nguyễn Đình Công (Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), và GS.TSKH Đỗ Đức Thái (Trưởng khoa Toán, Đại học Sư phạm Hà Nội).

Nhiều cựu học sinh của trường cũng đã trở thành những người tiên phong trong các lĩnh vực khác. Ví dụ, anh Nguyễn Tử Quảng hiện là Chủ tịch Công ty cổ phần BKAV; anh Nguyễn Thành Nhân là kỹ sư mảng công nghệ chiến lược tại Google; và TS Vũ Thành Long, nhà khoa học 8x, được đặc cách làm giảng viên tại Viện Công nghệ số 1 thế giới, hiện đang là Chủ tịch Hội điều khiển của Hiệp hội kỹ thuật thế giới (IEEE Control Systems Society) tại Boston, Mỹ.

Những tấm huy chương Vàng Olympic Quốc tế Toán - Tin của Trường Chuyên Sư phạm từ 1974-nay:

Cùng với những huy chương Vàng của học sinh của ngôi trường này là rất nhiều huy chương Bạc và huy chương Đồng, góp phần nâng cao vị thế của giáo dục Việt Nam trên bản đồ quốc tế. Những thành tựu này không chỉ khẳng định chất lượng đào tạo của Chuyên Sư phạm mà còn tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ học sinh kế tiếp.