Ngôi chùa nằm trong hang động đẹp hàng đầu Việt Nam, được mệnh danh là 'Đệ nhất bát cảnh' của vùng đất cửa ngõ phên dậu

Lạng Sơn - vùng đất địa đầu của Tổ quốc, nơi gắn liền với nhiều di tích lịch sử, đền chùa, cùng với phong cảnh thiên nhiên hữu tình, thơ mộng. Nơi đây đã trở thành một trong những địa điểm được du khách trong và ngoài nước yêu thích.

Không chỉ vậy, vùng đất cửa ngõ phên dậu còn nổi tiếng với du lịch tâm linh bởi có nhiều đền chùa độc đáo, trong đó, chùa Tam Thanh là một trong những địa điểm nổi bật nhất.

Ngôi chùa nằm trong hang động đẹp hàng đầu Việt Nam

Động Tam Thanh có diện tích trên 52ha, nơi đây có những hang động tự nhiên kỳ thú. Các hang động này được tạo nên từ lâu đời, cách ngày nay khoảng 300 triệu năm.

Tam Thanh là quần thể 3 động Nhất Thanh, Nhị Thanh, Tam Thanh nằm trong chùa Tam Thanh. Trong đó, động Tam Thanh nằm trên một dãy núi có hình đàn voi phủ phục trên mặt cỏ xanh. Hang động Tam Thanh ở lưng chừng núi, cửa hang nhìn về hướng đông cao chừng 8m, lối lên có 30 bậc đá đục vào sườn núi với nhiều cây cối um tùm, che khuất ánh nắng. Vách đá hai bên đường dựng đứng, cheo leo như thách thức du khách.

Động Tam Thanh là một hang động lớn, tương đối sâu và có hệ thống nhũ đá phong phú. Động có một lối đi vào chính sau cổng chùa Tam Thanh. Qua cửa động, du khách sẽ thấy ngay các ban thờ Phật cũng như một số văn bia cổ.

Đi sâu vào động có một hồ nước được người dân địa phương gọi là hồ Âm Ty, đặc biệt nước hồ không bao giờ cạn, chảy suốt ngày đêm và nước mát lạnh. Trên các trần hang, nhũ đá chảy xuống với những hình thù sinh động và được nhân hóa bằng các cái tên như: Tiên Ông, Sư Tử, cây Ngô đồng, Voi, đường lên Trời...

Qua hồ Âm Ty sẽ đến một sân khấu nhỏ khá bằng phẳng và có 2 cửa thông thiên, hay còn gọi là giếng trời rọi ánh sáng tự nhiên vào động tạo nên bức tranh ánh sáng sống động. Từ giữa sân khấu có đường dẫn lên lầu Vọng Thị để du khách có thể ngắm nhìn tượng đá nàng Tô Thị bồng con chờ chồng trở về.

Đặc biệt, ngay tại vách đá cửa động còn lưu giữ bài thơ nổi tiếng của danh nhân Ngô Thì Sĩ về Lạng Sơn, đó là bài Vịnh Tiên Sơn có nội dung ca ngợi vẻ đẹp của đất trời, thiên nhiên xứ Lạng.

Những lối đi trong động nhỏ hẹp, quanh co, có những đoạn khá tối. Tuy nhiên, hiện nay, Ban quản lý đã cho lắp hệ thống đèn màu không chỉ giúp chiếu sáng mà còn giúp các nhũ đá hiện lên với màu sắc sặc sỡ, huyền ảo hơn. Trần động chỗ cao nhất khoảng 20m và có một số hang động nhỏ như hang Dơi, hang Tối...

Một trong “Đệ nhất bát cảnh xứ Lạng”

Chùa Tam Thanh nằm trong hang động cùng tên, được mệnh danh là “Đệ nhất bát cảnh xứ Lạng”. Di tích thuộc quần thể danh thắng Nhị - Tam Thanh - núi Tô Thị - thành nhà Mạc nổi tiếng của tỉnh Lạng Sơn. Động Tam Thanh và chùa Tam Thanh đã đi vào ca dao về sự nổi tiếng qua 4 câu ca:

"Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa

Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh

Ai lên xứ Lạng cùng anh

Bõ công bác mẹ sinh thành ra em".

Chùa Tam Thanh xa xưa vốn thờ Đạo Giáo gồm 3 vị thánh Ngọc Thanh, Thượng Thanh và Thái Thanh nên được gọi là Tam Thanh. Sau này, vào thời nhà Lê, do Đạo Giáo suy yếu và dần mờ nhạt trong tâm thức dân chúng nên chuyển dần sang thờ Phật nhưng vẫn giữ tên gọi Tam Thanh hoặc có tên gọi khác là chùa Thanh Thiền.

Trải qua bao biến thiên của thời gian, hiện nay trong chùa Tam Thanh vẫn còn lưu giữ được hệ thống văn bia khắc vào đá phong phú và có giá trị về mặt sử liệu. Tấm bia đá cổ nhất là tấm bia “Trùng tu Thanh Thiền động” được chế tác vào năm 1677, niên hiệu Vĩnh Trị thứ 2 do Binh sứ Bắc quân đô phủ, Vũ quận công Vi Đức Thắng cho xây dựng.

Tam Thanh là một ngôi chùa đặc biệt, được bố trí trong hang đá, không giống như những ngôi chùa khác. Qua cách sắp xếp, bài trí tượng có thể thấy hệ thống thờ tự được sắp xếp theo kiểu "tiền Phật hậu Thánh" hiếm có. Ngoài ra, chùa Tam Thanh còn lưu giữ được tấm bia bằng chữ Nôm duy nhất trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn do Tuần phủ Thái Bình ông Đào Trọng Vận viết năm 1924.

Về mặt mỹ thuật, chùa Tam Thanh còn lưu giữ được bức phù điêu Phật A Di Đà cao 202cm, rộng 65cm, mặc áo cà sa buông rủ đến gót, hai tay chỉ xuống đất trong thế ấn cam lộ được tạc nổi trên vách động theo thế đứng trong hình lá đề và có phong cách nghệ thuật thời Lê-Mạc vào thế kỷ XVI, XVII.

Lễ hội chùa Tam Thanh (15 tháng Giêng) là một lễ hội truyền thống nổi tiếng và có quy mô lớn của tỉnh Lạng Sơn, thu hút hàng ngàn khách du lịch và Phật tử mỗi năm. Điểm nhấn của lễ hội là nghi thức rước bài vị của danh nhân Ngô Thì Sĩ từ chùa Tam Giáo (động Nhị Thanh) sang chùa Tam Thanh (động Tam Thanh). Kiệu rước được rước trên quãng đường khoảng 1,2km, người dân hai bên đường sẽ chuẩn bị các món đồ dâng lễ trang trọng để tiếp đón đoàn rước đi qua.