Lai Châu bảo tồn Lễ hội Then Kin Pang gắn với phát triển du lịch

1. Lai Châu không chỉ được du khách biết đến với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, khí hậu trong lành quanh năm và hệ sinh thái phong phú mà nơi đây còn ẩn chứa nền văn hóa đa dạng, đậm đà bản sắc các dân tộc. Trong đó, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc đã trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, mang lại thu nhập cho người dân.

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Lai Châu có 2 di sản văn hóa được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại và 11 di sản được Bộ VHT&DL công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Lễ cúng Then tại Lễ hội Then Kin Pang của cộng đồng dân tộc Thái trắng ở xã Phong Thổ

Đặc biệt, trong những năm gần đây, tỉnh Lai Châu đã có những bước tiến rõ nét trong công tác bảo tồn và khai thác giá trị văn hóa truyền thống. Trong đó, có thể kể đến Lễ hội Then Kin Pang của người Thái - di sản vừa được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia trong năm 2025.

Theo nghệ nhân Nông Văn Nảo (xã Phong Thổ), trong tiếng Thái thì Then là chủ cõi trời, Kin Pang là ăn mừng. Then Kin Pang là lễ hội tạ ơn chủ cõi trời, là dịp để người dân làm lễ tạ ơn Then.

Theo truyền thuyết của người Thái, trong thế giới tâm linh Mường trời có các đấng thần linh cai quản. Người nhà trời, thông qua người đại diện là Then sẽ xuống trần gian gặp gỡ dân bản, khi người dân bị đau ốm thì được Then cho thuốc, cứu chữa. Ai gặp rủi ro vận hạn, sẽ được Then cầu phúc cho tai qua nạn khỏi. Then cũng là đại diện cho người dân gửi lời cầu nguyện tới các vị thần linh trên trời ban cho mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu, bản làng đoàn kết, yên vui no ấm.

Để tưởng nhớ và cảm tạ công ơn của Then, hàng năm cứ vào ngày 10/3 âm lịch, người Thái lại tổ chức lễ hội mừng Then, mời Then xuống trần vui hội cùng dân bản, được gọi là Then Kin Pang.

Chính vì vậy, Then Kin Pang có vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần, là nét văn hóa đặc sắc, được đồng bào dân tộc Thái đã gìn giữ từ nhiều đời nay và ngày càng lan tỏa ra cộng đồng.

Nghệ nhân Nông Văn Nảo cho biết thêm, người thực hiện nghi lễ cúng Then (còn gọi là người làm Then) phải là người ở gia đình có truyền thống làm Then. Họ phải thuần thục phần nhạc đệm của đàn tính, đàn tẩu; thuộc lòng hàng ngàn câu hát, biết hát các làn điệu then, hát mạng, hát xao xên…

Lễ hội Then Kin Pang gồm các nghi lễ cúng Then khai hội; dâng hương tẩy trần giải trừ vận hạn; dâng hương ước nguyện - thỉnh Then; chúc phúc cầu may; cúng Then cầu phúc và tạ ơn.

Trước ngày lễ hội, bàn thờ Then phải được chuẩn bị sẵn, gồm có hoa và các con vật được cắt từ giấy như: chim én, gà, lợn… Mỗi con vật đều mang một ý nghĩa riêng: Chim én biểu tượng cho mùa xuân, cho sự sinh sôi, nảy nở; lợn, gà là những con vật gắn liền với cuộc sống của người Thái.

Đồng bào dân tộc Thái có câu: “Bó pục púng Then cả - Bó mạ púng Then sương” có nghĩa là “Hoa bưởi nở Then sướng - Hoa Bó mạ nở Then vui”. Người Thái quan niệm có hoa Bó mạ mới có ngày hội Then, vì vậy, việc trang trí bàn thờ Then không thể thiếu hoa Bó mạ.

Trong nghi lễ cúng Then phải chuẩn bị đủ bốn mâm lễ: Hai mâm lễ cúng có xôi, gà để cúng Thổ công và tạ ơn những người có công lập bản dựng Mường, tạ ơn những vị anh hùng đã có công đánh giặc giữ Mường; mâm lễ mời Then gồm gạo, rượu, trứng sống, lá trầu không, chùm chuông, đĩa, chén, cuộn vải trắng và các vật dụng đặt trước bàn thờ Then; một mâm cúng Then gồm có một con lợn, một con gà đã luộc chín, xôi màu, rượu, nước. Tất cả đồ cúng đều có ý nghĩa thể hiện sự đầy đủ của vạn vật cỏ cây hoa lá, báo hiệu một năm mới tốt tươi, thuận lợi.

Trước khi Lễ hội Then Kin Pang diễn ra 3 ngày, người cúng Then đã phải kiêng kị không ăn thịt các con vật. Khi hành lễ, người làm Then phải mặc trang phục của Then, tay đánh đàn tính tẩu và hát, trông uy nghi như một vị tướng. Lời hát là các điệu Then cổ, được truyền miệng qua nhiều thế hệ, nội dung chứa đựng những điều tốt đẹp trong cuộc sống như một bản trường ca mang đậm màu sắc sử thi.

2. Năm 2025, Lễ hội Then Kin Pang lần đầu tiên được tỉnh Lai Châu tổ chức tại xã Khổng Lào với quy mô cấp tỉnh. Theo ông Trần Mạnh Hùng, Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Lai Châu, tại Lễ hội năm 2025, Sở VHTT&DL phối hợp với chính quyền địa phương tham mưu lựa chọn những nội dung mang đậm bản sắc của đồng bào dân tộc Thái, trong đó có một số nét mới như trình diễn trang phục dân tộc, trình diễn hát Then, đàn Tính, trình diễn 6 điệu xòe cổ với sự tham gia của trên 300 nghệ nhân, diễn viên. Cùng với đó là các trò chơi dân gian của đồng bào dân tộc Thái gắn với nội dung lễ hội.

Về phía chính quyền địa phương, trong những năm qua luôn duy trì các lễ hội được công nhận là di sản, trong đó có Lễ hội Then Kin Pang. Tới đây, xã Khổng Lào sẽ tiếp tục mở rộng giao lưu với các huyện giáp biên của Trung Quốc để giới thiệu và nâng tầm di sản.

Không gian văn hóa dân tộc Thái tại Lễ hội Then Kin Pang 2025

Đánh giá về việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản Lễ hội Then Kin Pang, ông Nông Quốc Thành, Phó Cục trưởng Cục Di sản Văn hóa (Bộ VHTT&DL) cho rằng, việc công nhận và giới thiệu các giá trị văn hóa của Lai Châu là kết quả của một quá trình dài, có sự tham gia của các nhà nghiên cứu, nghệ nhân và cộng đồng dân tộc. Các cơ quan chuyên môn của ngành VHTT&DL Lai Châu đã phối hợp thu thập tư liệu, ghi chép thực hành, xây dựng hồ sơ khoa học, bản đồ phân bố, quy trình thực hành di sản và lấy ý kiến từ chính cộng đồng - những chủ thể sáng tạo và gìn giữ di sản.

Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Lai Châu Trần Mạnh Hùng cho biết thêm, thực hiện Đề án “Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc gắn với phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Lai Châu, giai đoạn 2021-2025, định hướng đến 2030”, Sở VHTT&DL đã phối hợp chặt chẽ với các địa phương, ngành chức năng triển khai xây dựng hồ sơ, tổ chức phục dựng, phổ biến, truyền dạy di sản trong cộng đồng. Nhiều di sản được đưa vào thực hành thường xuyên trong các lễ hội lớn như Then Kin Pang, Nàng Han, Gầu Tào…, qua đó vừa bảo tồn truyền thống, góp phần nâng cao đời sống tinh thần vừa tạo sinh kế cho người dân thông qua phát triển du lịch.