Khu phố cổ sầm uất giữa miền Trung được mệnh danh là 'vùng đất 4 vua', sở hữu Quốc tự được vua Nguyễn ca ngợi là 'Thần kinh nhị thập cảnh'

Từ trước đến nay, mỗi lần nhắc đến phố cổ ở Huế thường thì nhiều người nhớ ngay đến phố cổ Bao Vinh. Thế nhưng, ít ai biết đến phố cổ Gia Hội - khu phố sầm uất nằm ngay giữa lòng Cố đô Huế thơ mộng.

Phố cổ sầm uất bậc nhất giữa lòng Cố đô

Khu đô thị cổ Gia Hội (nay thuộc phường Gia Hội, TP Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế) hình thành sau ngày các chúa Nguyễn di dời thủ phủ xứ Đàng Trong từ thành Hóa Châu vào Kim Long và Phú Xuân. Khu phố này nằm giữa hai vòng cung sông Hương và sông Đông Ba, từ chợ Đông Ba xuôi về Bao Vinh.

Ngày trước, Gia Hội có phố Hàng Đường, chạy dọc sông Đông Ba đoạn từ cầu Gia Hội đến cầu Đông Ba (đường Bạch Đằng). Con đường chạy thẳng từ cầu Gia Hội về Chợ Dinh (đường Chi Lăng) nguyên xưa là Dinh thị phố. Đây là khu phố buôn bán tấp nập ở phía Đông Kinh thành Huế, do người Hoa lập ra vào giữa thế kỷ XIX, nằm trong mạch phát triển từ thương cảng Bao Vinh - Thanh Hà kết nối với Kinh đô Huế.

Khu vực này xưa kia tập trung nhiều người Hoa đến buôn bán và hình thành các hội quán. Thương nhân người Ấn cũng tìm đến đây mở hiệu buôn, sống cộng cư với người Việt, người Hoa. Dưới thời Pháp thuộc, trên một bản đồ Huế do người Pháp vẽ vào năm 1886 đã ghi rõ khu vực Gia Hội là “ville marchande” (phố thương mại).

Theo các chuyên gia, nhà nghiên cứu, phố cổ Gia Hội tập trung nhiều loại hình công trình kiến trúc truyền thống từ nhà ở kinh doanh thương mại đến công trình tôn giáo tín ngưỡng có giá trị vẫn tồn tại cho đến ngày hôm nay. Bên cạnh đó, còn có rất nhiều di sản phi vật thể về các lễ hội truyền thống, các ngành nghề thủ công cổ truyền, các hoạt động trình diễn nghệ thuật cung đình Huế...

"Vùng đất 4 vua"

Gia Hội có chùa Diệu Đế, là nơi vua Thiệu Trị (nhà Nguyễn) sinh thành và cũng là tiềm để (nơi vua ở trước khi lên ngôi) của vua Thiệu Trị. Theo đó, chùa Diệu Đế ở đường Bạch Đằng. Sau khi lên ngôi, vào năm 1844, vua Thiệu Trị đã cho xây dựng chùa và đặt tên là Diệu Đế. Diệu Đế chính là Quốc tự thứ ba ở Huế và được vua Thiệu Trị liệt hạng là một trong “Thần kinh nhị thập cảnh” (20 cảnh đẹp của chốn Kinh thành).

Vua Thiệu Trị mong muốn nơi đây sẽ là địa điểm “vua quan ngày ngày chiêm ngưỡng, càng tăng thêm màu sắc tươi thắm của chốn phồn hoa; xe qua thuyền ghé tấp nập, chen nhau như gấm dệt; mục đích vẫn thức tỉnh những tâm hồn hiếu lợi mê hoặc, vẫn lấy điều thiện làm căn bản”.

Gia Hội còn có Phủ Thoại Thái Vương nằm ở đường Chi Lăng, nơi thờ tự hoàng tử Nguyễn Phúc Hồng Y. Ông có các hậu duệ nổi tiếng là ba vị vua nhà Nguyễn: Dục Đức, Thành Thái, Duy Tân.

Thoại Thái Vương là con thứ 4 của vua Thiệu Trị. Lúc nhỏ ông thông minh, dĩnh ngộ khác thường, lớn lên giỏi thơ nên được cha rất thương yêu. Có giai thoại kể lại rằng, vua Tự Đức rất tự hào về tài năng của mình thế mà đã phải thú nhận khi so sánh với Thoại Thái Vương rằng: “Thẹn rằng ta chẳng ngang bằng/Nhờ hơn bốn tuổi mà thành ta anh”.

Thoại Thái Vương là cha của vua Dục Đức. Cháu nội của ông là vua Thành Thái và chắt nội của ông là vua Duy Tân. Vua Dục Ðức chỉ ngồi trên ngai vàng chưa quá 3 ngày, còn vua Thành Thái và vua Duy Tân vì yêu nước, chống Pháp nên bị đày sang đảo Réunion (châu Phi).

Đặc biệt, vua Thành Thái (1879-1954) là một vị vua yêu nước có nhiều giai thoại về việc chống Pháp. Nhà vua có tư tưởng chống Pháp nên đã bí mật chiêu nạp được 4 đội nữ binh (mỗi đội 50 người) để mưu tính nổi dậy chống Pháp. Nhưng sự việc cuối cùng bị lộ khi tên Thượng thư Bộ Lại và “Cơ mật viện” báo cho Khâm sứ Pháp Fernand Ernest Lévecque. Ngày 12/9/1907, vua Thành Thái bị thực dân Pháp đưa đi quản thúc ở Vũng Tàu. Đến năm 1916, vua bị đày ra đảo Réunion cùng với con trai của mình là vua Duy Tân.

Cuối năm 1917, trên con đường tìm đường cứu nước, Bác Hồ đã đến nước Pháp lần thứ hai. Tháng 1/1918, Người đến đảo Réunion thăm vua Thành Thái đang bị an trí tại đây.

Nhớ lại việc này, năm 1947, khi trả lời các vị trong hoàng tộc, vua Thành Thái đã nói: “Tôi già rồi, tôi không có ý định trở lại cuộc đời chính trị. Vả lại cụ Hồ Chí Minh đã là người tiêu biểu của phong trào cách mạng của dân tộc Việt Nam. Đối với tôi, cụ Hồ Chí Minh không phải là người xa lạ. Ngay từ năm 1918 khi ra ngoại quốc, cụ Hồ Chí Minh đã đến gặp tôi ở đảo Réunion. Từ hồi ấy tôi đã thấy cụ Hồ Chí Minh là một nhà ái quốc nhiệt thành và sáng suốt...” (Báo “Cứu Quốc”, số 748, ra ngày 6/11/1947).

Phường Gia Hội còn có phủ Thọ Xuân của Thọ Xuân Vương - hoàng tử thứ 3 của vua Minh Mạng, nổi danh về thơ và ứng đối; phủ Quảng Biên Quận Công - hoàng tử thứ 51 của vua Minh Mạng, một người có danh về thơ và thông suốt y lý, từng chẩn mạch cho vua Tự Ðức; phủ Hòa Thạnh Vương, con thứ 37 của vua Minh Mạng...