Động vật cũng có thói quen giãn cách xã hội để tránh dịch bệnh

Động vật không thể có vaccine ngừa bệnh. Để sinh tồn, chúng phòng ngừa dịch bệnh qua cách sống và hành vi giãn cách xã hội nghiêm ngặt theo quán tính. Mấy tháng qua, nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới đã áp dụng giãn cách xã hội (Social Distancing) để tránh lây lan dịch COVID-19 ở người. Trong thế giới tự nhiên, bệnh truyền nhiễm cũng có khi xảy ra. Trên thực tế, nhiều loài sẽ tự xa lánh bất kỳ con vật nào gây bệnh trong đàn.

Bản năng sinh tồn bảo vệ bầy đàn của kiến và ong

Giáo sư Dana Hawley tại Đại học Bách khoa Virginia cho biết kiến là một ví dụ điển hình về hành vi giãn cách xã hội. Chúng sống trong đàn đông đúc với hàng ngàn con, những con bị ốm sẽ ngay lập tức tự cách ly và tách ra khỏi đàn.

Bà Julia Saltz tại Đại học Rice (Mỹ) có ý kiến rằng ngay cả những con kiến khỏe mạnh, như một kiểu quán tính, cũng thay đổi hành vi và giảm tiếp xúc với đồng loại khi có dịch bệnh, đặc biệt là đối tượng dễ tổn thương như kiến chăm sóc ấu trùng và kiến chúa. Những con kiến có nhiệm vụ nối dõi cũng nhanh chóng đưa ấu trùng vào khu vực sâu hơn trong tổ một khi chúng phát hiện có dịch bệnh.

Đàn ong có thể phát hiện ấu trùng nhiễm bệnh (Ảnh: Reuters)

Bà Nathalie Stroeymeyt tại Đại học Bristol (Anh) đã từng thực hiện thí nghiệm cho những con kiến mắc bệnh nấm vào đàn kiến khỏe mạnh, nhận thấy những con kiến khỏe mạnh thậm chí còn tránh xa cả những con kiến từng tiếp xúc gần với kiến bị bệnh.

Bà Alison McAfee tại Đại học North Carolina (Mỹ) cho biết ấu trùng ong nhiễm bệnh thường thải ra chất hóa học có mùi đặc trưng mà những con ong trưởng thành có thể ngửi được. Một khi phát hiện ra mùi lạ, những con ong sẽ đẩy ấu trùng nhiễm bệnh ra khỏi tổ.

Tinh tinh, tôm hùm, nòng nọc giãn cách theo cá tính

Với tinh tinh, trong các nghiên cứu tại Vườn Quốc gia Gombe Stream (Tanzania) năm 1966, nhà linh trưởng học Jane Goodall đã phát hiện một con tinh tinh có tên McGregor mắc bệnh bại liệt do virus. Những con khác liền tấn công McGregor và xa lánh nó. Một số nghiên cứu cho rằng khi nhìn thấy những con tinh tinh bị bại liệt, các con khác trong đàn sẽ cảm thấy lo sợ về sự biến dạng cơ thể dẫn đến hành vi xa lánh.

Theo quán tính, loài tinh tinh thường tránh xa đàn con khi mình mắc bệnh (Ảnh: AFP)

Loài tôm hùm gai vùng biển Caribbean thường bị virus Panulirus argus nguy hiểm gây chết chóc, cũng tách những cá thể bị bệnh ra khỏi đàn. Chúng có thể phát hiện đồng loại nhiễm Panulirus argus qua mùi hóa chất chúng thải ra trong nước tiểu, nên chủ động tránh xa.

Nhà khoa học Joseph Kiesecker tại Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Mỹ (World Wide Fund For Nature - WWFN) nhấn mạnh rằng không dễ phát hiện cá thể nhiễm bệnh trong đàn bằng mắt, nhưng động vật với giác quan đặc biệt có khả năng phát hiện một số căn bệnh nhất định trước cả khi xuất hiện triệu chứng. Từ đó, chúng sẽ thay đổi hành vi để tránh lây nhiễm.

Loài tôm hùm gai vùng biển Caribbean (Ảnh: AFP)

Ông đã làm nhiều thí nghiệm, phát hiện ra rằng nòng nọc có thể phát hiện được đồng loại nhiễm vi sinh vật chết người và những con khỏe mạnh sẽ xa lánh những con bị bệnh...

Dơi quỷ, khỉ mặt chó, chuột không tẩy chay đồng loại bị bệnh

Nhưng không phải tất cả các loài động vật đều hình thành hành vi cực đoan với đồng loại. Loài dơi quỷ vẫn cung cấp, chia sẻ thức ăn cho con cùng đàn bị ốm nhưng có hạn chế tiếp xúc. Khỉ mặt chó cũng chăm sóc cho thành viên cùng huyết thống bị bệnh, chúng chỉ tránh những cá thể bị bệnh không phải thành viên gia đình.

Năm 2016, các nhà nghiên cứu đã làm thí nghiệm về hành vi đối với chuột sống trong một nhà kho ở Thụy Sĩ. Họ tiêm độc tố lipopolysaccharide vào chuột, đã rất bất ngờ khi phát hiện mặc dù có khả năng nhận ra đồng loại bị bệnh nhưng những con chuột khỏe mạnh không hề trốn tránh và vẫn tiếp xúc như bình thường.

* *

Giáo sư Hawley kết luận: “Đối với động vật, chúng có thể thực hiện hành vi giãn cách xã hội trong một thời gian ngắn và đợi đến khi dịch bệnh biến mất”.