Công khai minh bạch ngân sách vẫn là câu hỏi lớn

“Chúng tôi khá thất vọng”. Đây là tâm trạng của TS.Vũ Sỹ Cường -  Chuyên gia Tài chính công và các thành viên nhóm nghiên cứu MOBI 2020 trước kết quả đánh giá Chỉ số công khai ngân sách Bộ, cơ quan Trung ương (MOBI) năm 2020.

Đây là năm thứ 3 liên tiếp thực hiện đánh giá về mức độ công khai minh bạch ngân sách của 44 bộ và cơ quan trung ương. Nhưng ở lần đánh giá thứ 3 này MOBI 2020 cho thấy “mức độ công khai ngân sách của các Bộ, cơ quan Trung ương chưa có cải thiện so với MOBI 2019”.

Việc công khai và minh bạch ngân sách là yêu cầu, là quy định của Luật NSNN năm 2015, Thông tư 61/2017/TT-BTC và Thông tư 90/2018/TT-BTC.

Nhưng đến nay, vẫn còn nhiều đơn vị chưa công khai hoặc chưa công khai đầy đủ, chưa công khai kịp thời, chưa đáp ứng yêu cầu công khai minh bạch ngân sách theo quy định.

Tại thời điểm khảo sát MOBI, chỉ có 6 đơn vị công bố đúng thời hạn theo quy định vẫn còn có tới 17 Bộ, cơ quan Trung ương không công khai bất kỳ một tài liệu nào (tương đương với 38,64%), TS. Vũ Sỹ Cường cho biết.

Có 10 Bộ, cơ quan Trung ương không có thư mục công khai ngân sách và không công khai các tài liệu ngân sách trên cổng thông tin điện tử của đơn vị.

Không có đơn vị nào công khai đúng hạn báo cáo tình hình thực hiện ngân sách cả năm 2020. Chỉ có 9 đơn vị công khai đúng hạn quyết toán ngân sách năm 2019.

“Những nỗ lực công khai, minh bạch của các Bộ, cơ quan Trung ương vẫn còn là một câu hỏi lớn! Chỉ có duy nhất một Bộ công khai tương đối đầy đủ. Mức độ công khai ngân sách của các Bộ, cơ quan Trung ương hầu như chưa có cải thiện so trong suốt 3 năm qua!”, bà Nguyễn Thu Hương - Quản lý cấp cao Chương trình Quản trị tốt của Oxfam tại Việt Nam phát biểu.

Các tài liệu ngân sách được công khai chưa đầy đủ nội dung theo quy định, còn thiếu báo cáo thuyết minh hoặc không đầy đủ nội dung của các bảng biểu.

Các tài liệu ngân sách được công khai dưới dạng pdf hoặc scan ảnh, nên hạn chế cho người dân đọc và sử dụng thông tin này. Chỉ có Bộ Khoa học và Công nghệ là đơn vị công khai các tài liệu có định dạng thuận tiện nhất (file excel).

“Điều đáng nói là, một số cơ quan Trung ương quan trọng cần phải “nêu gương” cũng nằm trong các cơ quan không chú trọng về công khai tài liệu ngân sách. Điều đó cho thấy mức độ tuân thủ về công khai ngân sách, tài liệu ngân sách đang là vấn đề tồn tại, hạn chế rất lớn”, TS.Lưu Bình Nhưỡng, Đại biểu Quốc hội khóa XIV, Phó trưởng ban Dân nguyện của Ủy ban Thường vụ Quốc hội phát biểu.

Trước kết quả của MOBI 2020,TS.Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược (VESS), đã nói: “Trong khi mức độ công khai minh bạch của các tỉnh liên tục được cải thiện (thông qua đánh giá bằng chỉ số POBI hàng năm), thì các cơ quan trung ương lại không có sự tiến bộ đáng kể nào. Đây là một hiện tượng gây thất vọng vì các cơ quan trung ương đã không nêu được tấm gương xây dựng nhà nước pháp quyền, đồng thời thể hiện sự thiếu trách nhiệm giải trình đối với nhân dân”.

“Tôi cho rằng đây là lúc Quốc hội cần phát huy vai trò giám sát của mình trong việc thúc đẩy tính công khai, minh bạch của hệ thống tài chính công”,TS.Nguyễn Đức Thành kiến nghị.

Để thúc đẩy sự cải thiện về mức độ công khai, minh bạch, phải có sức ép, phải có chế tài. Nhóm nghiên cứu MOBI 2020 và các chuyên gia đề nghị Quốc hội bổ sung chế tài xử lý các vi phạm về thực hiện công khai ngân sách theo quy định của pháp luật.

Đề nghị Quốc hội đưa nội dung giám sát tình hình thực hiện công khai ngân sách của các Bộ, cơ quan Trung ương vào chương trình hoạt động giám sát hàng năm của Uỷ ban Tài chính ngân sách của Quốc hội, và xem xét hoạt động công khai NSNN như một trong những tiêu chí đánh giá hoạt động của Bộ, cơ quan Trung ương và là một trong những tiêu chí để phân bổ ngân sách.

 Bà Ngô Thu Hương khuyến nghị Bộ Tài chính chủ động truyền thông rõ ràng về việc công khai các tài liệu thông tin về ngân sách và quá trình xây dựng ngân sách của các Bộ, cơ quan Trung ương để người dân có thể theo dõi thông tin và tham gia trong quá trình ngân sách. “Điều này sẽ góp phần cải thiện hiệu quả phân bổ và sử dụng ngân sách cấp Trung ương”, bà Hương nói.

TS.Lưu Bình Nhưỡng cho rằng cần tăng cường vai trò của Kiểm toán nhà nước, tăng cường  vai trò giám sát của Quốc hội, của Mặt trận Tổ quốc và của báo chí, công luận. Và cần tăng số phiên giải trình, chất vấn làm rõ nguyên nhân/lý do của tình trạng không công khai hoặc chậm trễ trong công khai ngân sách.  

Các chuyên gia và nhóm nghiên cứu MOBI kỳ vọng ở báo cáo MOBI 2021 sẽ có sự cải thiện mạnh mẽ hơn, sẽ có nhiều điểm sáng hơn.  

(Bài/loạt bài tuyên truyền thực hiện Nghị quyết số 84/NQ - CP ngày 29/5/2020 của Chính phủ)