Công chúa Việt Nam đầu tiên tốt nghiệp thạc sĩ ở nước ngoài, em gái cũng là tiến sĩ

Hàm Nghi là một trong ba vị vua yêu nước trong thời kỳ chống Pháp của Việt Nam (hai người còn lại là Thành Thái và Duy Tân). Cuối năm 1888, khi phong trào Cần Vương đang sôi nổi, vua Hàm Nghi bị thực dân Pháp bắt giữ. Đến năm 1889, ông bị giam lỏng tại làng El Biar, Algeria, một quốc gia ở Bắc Phi.

Từ đó, vua Hàm Nghi sống lưu vong ở Algeria suốt 56 năm, trở thành vị vua duy nhất trong lịch sử Việt Nam bị đày đến châu Phi. Dù sống ở nơi xa lạ, ông vẫn chăm chỉ học tiếng Pháp và giữ gìn trang phục truyền thống Việt Nam với khăn xếp và áo dài.

Năm 1904, vua Hàm Nghi kết hôn với bà Marcelle Laloe, con gái của một chánh án tòa án ở Alger. Đám cưới của họ được xem là một sự kiện đặc biệt giữa một công chúa Pháp và một vị vua Việt Nam bị lưu đày. Sự kiện này thu hút sự chú ý lớn từ giới làm bưu ảnh Alger, từ khi đính hôn cho đến ngày cưới.

Sau khi kết hôn, vua Hàm Nghi và bà Marcelle sống hạnh phúc, đầy tình yêu và tôn trọng lẫn nhau. Bà Marcelle theo đạo Thiên Chúa, trong khi vua Hàm Nghi giữ đạo Phật. Họ có ba người con: công chúa Nguyễn Phúc Như Mai (1905-1999), công chúa Nguyễn Phúc Như Lý (1908-2005), và hoàng tử Minh Đức (1910-1990).

Theo cuốn sách "Các vương phi, công chúa, nữ cung triều Nguyễn" của tác giả Tôn Thất Bình, công chúa Như Mai được gửi sang Paris học tập. Cô thi vào Đại học Nông lâm và đạt thứ năm trong kỳ thi. Trong thời gian học, công chúa là sinh viên xuất sắc, giành danh hiệu thủ khoa và hoàn thành chương trình thạc sĩ, vượt qua nhiều sinh viên Pháp. Sau khi trở lại Alger, cô sống cùng cha mẹ, rồi quay lại Pháp để tiếp tục học tập và lấy bằng Hóa học.

Công chúa Như Mai làm việc tại Viện Nghiên cứu Nông nghiệp Pháp, sau đó chuyển đến tỉnh Correze để hỗ trợ người dân nghèo về kỹ thuật trồng trọt và được cộng đồng địa phương quý mến.

Công chúa Như Mai được đánh giá là tuyệt sắc giai nhân, với vẻ ngoài nổi bật. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, dù sống ở Pháp, công chúa Như Mai vẫn giữ phong cách ăn mặc truyền thống của phụ nữ Việt Nam, khác biệt hoàn toàn với phong cách của phụ nữ Pháp thời đó. Dù đã định cư tại Correze (Pháp), bà luôn nhớ về tuổi thơ ở biệt thự Gia Long tại Algeria.

Sau khi vua Hàm Nghi qua đời, công chúa Như Mai và các em là Như Lý và Minh Đức đã đưa hài cốt của vua từ Algeria về Pháp và an táng tại nghĩa trang gia đình ở làng Thonac, tỉnh Dordogne, gần Correze. Vợ của vua Hàm Nghi, bà Laloe, cũng theo công chúa Như Lý và Như Mai về Pháp. Bà Laloe qua đời vào năm 1974 và được an táng cùng vua Hàm Nghi.

Nhằm tỏ lòng hiếu thảo với cha mẹ, công chúa Như Mai quyết định không lập gia đình và sống độc thân để chăm sóc và thờ phụng cha mẹ. Theo Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, tài sản quý giá nhất mà vua Hàm Nghi để lại là những bức tranh. Gia đình vua Hàm Nghi chưa bao giờ bán những bức tranh này. Tuy nhiên, công chúa Như Mai thường tặng những bức tranh của vua Hàm Nghi cho những người thân thiết để ghi nhớ và kỷ niệm.

Em gái của công chúa Như Mai, công chúa Như Lý, cũng là người học thức và tài giỏi. Bà tốt nghiệp tiến sĩ y khoa và kết hôn với Công tước François Barthomivat de la Besse. Hoàng tử Minh Đức, người từng là sĩ quan trong quân đội Pháp, lấy vợ là bà Dolly, nhưng họ không có con.