Chùa Keo Hành Thiện trở thành Di sản phi vật thể Quốc gia

Chùa Keo Hành Thiện từ lâu đã nổi tiếng bởi cảnh quan đẹp, không gian yên tĩnh. Chùa tọa lạc trên một khu đất rộng, bằng phẳng gần sông Hồng và sông Ninh Cơ. Phía trước Tam quan có hồ bán nguyệt và hòn non bộ theo thế tam sơn, long chầu hổ phục; trên bờ có đôi voi đá khổng lồ, quanh chùa là hàng cây cổ thụ có tuổi đời hàng trăm năm.

Gác chuông trước cửa chùa là kiến trúc tam quan nội 5 gian, làm theo kiểu chồng diêm cao 7,5m, gồm 8 cột đại trụ và 16 cột quân, được đặt trên đá tảng chạm khắc hoa văn, cảnh hoa sen mang đậm phong cách nghệ thuật thời hậu Lê. Sau gác chuông, cụm kiến trúc trung tâm, gồm tiền đường 5 gian, tòa đệ nhị 3 gian, tòa đệ nhất 3 gian thờ Phật và Thiền sư Không Lộ. Các nghệ nhân xây dựng chùa đã dồn toàn bộ trí lực tài hoa để tạo dựng và thể hiện những đường nét chạm khắc tinh vi trên các mảng đố, xà, bảy, kẻ của từng tòa nhà. Ở 3 bộ cửa ô tiền đường chùa Phật, mỗi cánh cửa được chạm gỗ với đề tài khác nhau. Kỹ thuật chạm gỗ bong kênh ở mặt tiền hai gian tòa tiền đường đạt tới trình độ cao với đề tài vô cùng phong phú: Long cuốn thủy, Ly ngậm ngọc, Phượng ngậm cành hoa, Tứ linh, Nghê đội nóc đao… Đặc biệt, hình rồng được thể hiện lúc ẩn, lúc hiện ở các trạng thái khác nhau với những đường nét khắc họa tinh vi, sắc sảo, sống động và mềm mại theo phong cách dân gian vùng châu thổ sông Hồng. Sau thờ Phật, đền Thánh thờ Thiền sư Không Lộ với 3 tòa quy mô được cấu trúc theo kiểu "Thượng bò cuốn hạ kẻ bẩy và kẻ nội đấu truyền" , với chạm khắc hoa văn công phu, tỷ mỷ. Cuối cùng, 10 gian nhà Tổ và nhà Oàn, nhà Ký đồ, với kiến trúc 3 gian và hai bên chùa là dãy hành lang gồm 80 gian khép kín, càng tạo nên vẻ trang nghiêm, bề thế của tổng thể kiến trúc.

Ngoài vẻ đẹp kiến trúc, trong chùa còn lưu giữ, bảo tồn những di vật có giá trị của thời hậu Lê, như án thư, sập thờ, tượng pháp, khánh, văn bia cổ, hoành phi, câu đối, cửa hãn…

Theo ông Trần Lê Đoài, Phó chủ tịch UBND tỉnh Nam Định, Khu Di tích Quốc gia đặc biệt chùa Keo Hành Thiện là công trình kiến trúc cổ, độc đáo có niên đại khởi dựng từ thời nhà Lý, nơi dân làng Hành Thiện tri ân công đức đối với Đức thánh tổ Dương Không Lộ - một danh nhân của đất nước đã có nhiều đóng góp cho sự phát triển của Giáo hội Phật giáo Việt Nam thời Lý. Việc được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia sẽ góp phần nâng cao giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc nghệ thuật của chùa Keo Hành Thiện.

Lễ hội chùa Keo Hành Thiện được tổ chức từ ngày 10/9 âm lịch đến 16/9 âm lịch hằng năm, gồm: lễ dâng hương, cầu cúng, tụng kinh, múa rồng, đua thuyền trên sông Ninh Cơ. Độc đáo nhất trong Lễ hội, môn đua thuyền trải: có 15 xóm trong làng tham gia đua thuyền hay còn gọi bơi trải, có tất cả 10 người trên thuyền, trong đó có 1 người lái thuyền. Bơi trải ở Chùa Keo Hành Thiện khác với các nơi khác, họ không ngồi bơi mà 10 người đểu đứng để chèo. Khi còn ở trong sông con trong làng, các đội rút thăm để chọn vị trí xuất phát, sau đó phải tuân thủ luật không được phép vượt thuyền khác khi chưa ra đến sông lớn. Cuộc đua trở nên sôi động hơn khi các thuyền đua ra đến sông lớn. Người tham gia đội phải mặc đồng phục, đầu đội khăn đỏ hoặc vàng. Những người đang thọ tang, được phép không đội mũ hoặc đội mũ màu xanh.

Quãng đường các thuyền đua phải vượt qua dài 40 km, gồm cả sông con trong làng và ngoài sông lớn. Để về đích, các tay đua phải thi đấu vất vả trong gần 4 tiếng. Vượt qua gần 40 km sông nước, các thuyền đua đều cán đích tại những vị trí do ban tổ chức định sẵn. Một thủ tục không thể thiếu, các thuyền đua phải "đâm têu" - mũi thuyền phải đâm trúng cây tre làm đích. 

Nơi đây hàng năm đã đón nhiều đoàn khách và nhân dân khắp nơi về thăm quan, văn cảnh, đồng thời thăm nhà lưu niệm cố Tổng bí thư Trường Chinh, nhà cách mạng suất sắc, người con ưu tú của quê hương Hành Thiện.

Thanh Tuệ