Báo chí đã không ngừng đổi mới về nội dung và phương thức hoạt động

Phát biểu mở đầu phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cho biết, Luật Báo chí năm 2016 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo ra hành lang pháp lý quan trọng, góp phần thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nền báo chí nước nhà trong thời gian qua. Báo chí đã không ngừng đổi mới về nội dung và phương thức hoạt động, khẳng định vai trò là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, là diễn đàn tin cậy của nhân dân.

Quang cảnh phiên thảo luận (ảnh Xuân Trường)

Báo chí cũng đã thực hiện tốt chức năng thông tin, tuyên truyền, định hướng dư luận xã hội, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, sau hơn 8 năm thực thi, trước những thay đổi nhanh chóng của đời sống kinh tế - xã hội và sự phát triển của truyền thông số, pháp luật hiện hành về báo chí đã bộc lộ những hạn chế nhất định.

Để kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng, đồng thời tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho báo chí phát triển theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại trong giai đoạn tới, Chính phủ đã trình Quốc hội dự án Luật Báo chí (sửa đổi). Tại phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đề nghị các vị đại biểu Quốc hội tiếp tục thảo luận một cách kỹ lưỡng, đa chiều, phân tích sâu sắc các nội dung này cũng như những vấn đề thực tiễn đang đặt ra, nhằm bảo đảm chất lượng, hiệu lực và hiệu quả của luật sau khi được ban hành.

Tạo ra một khung pháp lý đủ mạnh 

Phát biểu thảo luận tại Hội trường, đại biểu Phạm Trọng Nhân - Đoàn ĐBQH TP.HCM cho rằng, Dự thảo Luật Báo chí được sửa đổi trong bối cảnh không gian thông tin toàn cầu đã thay đổi tận gốc rễ dưới tác động của trí tuệ nhân tạo (AI). Tốc độ lan truyền dữ liệu đã vượt xa tốc độ kiểm chứng của con người, và thông tin đã trở thành một dạng quyền lực mới, thậm chí là một vũ khí mới. Điều này tạo ra những thách thức an ninh phi truyền thống chưa từng có, đe dọa đến an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân - Đoàn ĐBQH TP.HCM nêu ý kiến thảo luận (ảnh Xuân Trường)

Theo đại biểu, những gì đang diễn ra trên thế giới, từ việc "deepfake" lãnh đạo, thao túng bầu cử, đến tấn công tâm lý xã hội qua các clip và hình ảnh giả mạo do AI tạo ra lan truyền trên mạng xã hội vừa qua, đã gây lo lắng trong cộng đồng. Đây là một trong những ví dụ cho thấy không gian thông tin đã trở thành một không gian chủ quyền mới của quốc gia, báo chí chính là lực lượng giữ tuyến đầu trong không gian đó.

Đồng tình cao với sự cần thiết phải sửa đổi Luật Báo chí, đại biểu Phạm Trọng Nhân cho rằng, lần sửa đổi này phải tạo ra một khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội trong kỷ nguyên AI.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân tập trung kiến nghị vào bốn nhóm nội dung cốt lõi:

Thứ nhất, về phạm vi điều chỉnh của Luật. Dự thảo hiện định nghĩa báo chí vừa mang tính khái quát, vừa cụ thể về cấu phần và thể loại. Tuy nhiên, thời gian qua các nội dung do AI tạo ra đang xuất hiện ngày càng nhiều trên báo điện tử, nền tảng số và cả trong quy trình biên tập. Để đảm bảo luật bao quát được thực tiễn, đại biểu đề nghị bổ sung vào Điều 3 một khoản mới với nội dung như sau: "Tác phẩm báo chí có yếu tố trí tuệ nhân tạo là nội dung báo chí được sản xuất toàn bộ hoặc một phần với sự hỗ trợ của hệ thống trí tuệ nhân tạo. Cơ quan báo chí phải công bố mức độ can thiệp của trí tuệ nhân tạo và chịu trách nhiệm về độ chính xác, khách quan của nội dung".

Theo đại biểu, đây là chuẩn mực chung mà Liên minh Châu Âu (EU) và UNESCO cùng nhiều quốc gia khác đã áp dụng. Nếu dự thảo không quy định rõ, AI sẽ trở thành những "nhà báo vô danh" không có trách nhiệm pháp lý. Quy định này cũng đồng bộ với nguyên tắc minh bạch dữ liệu của Luật Giao dịch điện tử và phù hợp với định hướng của dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo đang được Quốc hội thảo luận.

Thứ hai, về trách nhiệm của cơ quan báo chí. Tiếp nối những phân tích về tác động của AI như deepfake giọng nói lãnh đạo, tạo bài viết bôi nhọ, hay dựng lên những sự kiện không có thật, đại biểu kiến nghị bổ sung vào Điều 16 một khoản mới như sau: "Cơ quan báo chí phải thực hiện xác minh độc lập đối với những nội dung có yếu tố AI, chịu trách nhiệm liên đới nếu đăng tải nội dung sai sự thật gây ảnh hưởng đến an ninh quốc gia hoặc quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân".

Đồng thời, gắn với Điều 23 về quyền và nghĩa vụ của nhà báo, đại biểu đề nghị dự thảo bổ sung thêm nghĩa vụ: "Nhà báo có trách nhiệm nhận diện, cảnh báo và không sử dụng nội dung được tạo ra bởi trí tuệ nhân tạo mà không được xác minh theo quy trình nội bộ".

Thứ ba, về quản lý các nền tảng xuyên biên giới. Dự thảo luật hiện có đề cập đến quản lý dịch vụ thông tin nhưng chưa có quy định nào ràng buộc các nền tảng xuyên biên giới như Facebook, YouTube hay TikTok. Trong khi đó, các lực lượng chống phá lại sử dụng chính những nền tảng này để triển khai deepfake, điều khiển thuật toán, tạo ra các xu hướng giả nhằm dẫn dắt tâm lý đám đông. Do đó, đại biểu kiến nghị Quốc hội bổ sung một chế định độc lập về các nền tảng xuyên biên giới. Bởi lẽ, không phải báo chí mà chính các nền tảng này mới đang nắm giữ quyền lực thao túng nhận thức xã hội.

Dự thảo Luật Báo chí phải yêu cầu các nền tảng này: Có đại diện pháp lý tại Việt Nam; Công khai thuật toán đề xuất nội dung; Gỡ bỏ tin giả trong vòng 24 giờ; Định danh tài khoản người dùng; Hợp tác truy vết các chiến dịch thao túng thông tin; Kết nối với hệ thống AI cảnh báo sớm của cơ quan chức năng. Theo đại biểu, nếu không có hệ thống AI cảnh báo sớm, chúng ta sẽ luôn đi sau sự thật có thể tới 48 giờ. Trong thời đại AI, chỉ cần chậm 24 phút cũng đủ để gây ra khủng hoảng nhận thức cho một cá nhân, một tập thể, thậm chí cả xã hội.

Mặc dù một số quy định này nằm rải rác trong dự thảo Luật An ninh mạng (sửa đổi), mục tiêu của quy định đó là bảo vệ an ninh quốc gia. Luật Báo chí lại điều chỉnh một phạm vi hoàn toàn khác: đó là môi trường thông tin, chất lượng thông tin, dòng chảy thông tin và trách nhiệm phân phối thông tin. Vì vậy, theo đại biểu, Luật Báo chí bắt buộc phải đặt ra các nghĩa vụ về minh bạch thuật toán, cảnh báo sớm và xử lý thông tin sai lệch cho các nền tảng này. Nếu không, mọi nỗ lực bảo vệ chủ quyền thông tin sẽ chỉ mang tính hình thức.

Thứ tư, về việc bảo vệ nạn nhân của tin giả. Hiện tại, dự thảo chưa có quy định nào nhằm bảo vệ nạn nhân của tin giả, trong khi đây là một dạng tấn công phổ biến nhất hiện nay. Do đó, dự thảo cần bổ sung một khung pháp lý để bảo vệ người dân và Nhà nước trước các đối tượng chống phá dùng deepfake để công kích chính trị.

Đại biểu kiến nghị bổ sung một điều mới về "Bảo vệ nạn nhân bị thao túng thông tin" với ba nội dung chính: Quyền yêu cầu cải chính thông tin trên các nền tảng; Quyền yêu cầu truy vết nguồn gốc thông tin gây ra tin giả; Cơ chế bồi thường thiệt hại theo các quy định pháp luật liên quan. Đại biểu Phạm Trọng Nhân nhấn mạnh, trong thời đại AI, tấn công truyền thông chính là tấn công an ninh quốc gia. Báo chí hiện nay không chỉ là phương tiện đưa tin, mà còn là "lá chắn nhận thức", là "tường lửa tinh thần" và là thiết chế bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ chủ quyền của đất nước trước làn sóng thông tin xuyên biên giới.

Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng tại phiên thảo luận (ảnh Xuân Trường)

Nếu không có một nền báo chí mạnh, chính xác, có khả năng sử dụng AI, thì thông tin xấu độc sẽ lấn át thông tin chính thống, thuật toán sẽ dẫn dắt dư luận thay vì sự thật dẫn dắt. Khi đó, chủ quyền thông tin sẽ bị xâm hại ngay trong cuộc sống hàng ngày. Do đó, dự thảo Luật Báo chí phải tạo ra một hành lang pháp lý để báo chí trở thành một năng lực mềm của quốc gia trong cuộc chiến bảo vệ tư tưởng trên không gian mạng. Đây không chỉ là luật của riêng ngành báo chí, mà còn là một trụ cột pháp lý trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng.

"Khi máy móc có thể dựng hình, tạo tiếng nói, viết bài chỉ trong vài giây, thì đạo luật này phải trở thành một hàng rào pháp lý, một hàng rào đạo đức và một hàng rào kỹ thuật để bảo vệ sự thật. Việc sửa đổi luật lần này không chỉ nhằm mục đích để báo chí phát triển, mà còn là để quốc gia được an toàn, xã hội được ổn định và niềm tin của nhân dân được bảo vệ", đại biểu bày tỏ.