Trong bối cảnh khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, Việt Nam đứng trước cả cơ hội và thách thức để bứt phá, rút ngắn khoảng cách phát triển với các quốc gia tiên tiến. Một trong những nền móng quan trọng để bảo đảm tiến trình này đi đúng hướng chính là việc xây dựng, áp dụng và tuân thủ hệ thống tiêu chuẩn.
Việt Nam là thành viên đầy đủ của ISO từ năm 1977, thành viên liên kết của IEC từ năm 2002 và đã tham gia tích cực vào nhiều hoạt động tiêu chuẩn hóa quốc tế. Thông qua Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, hàng nghìn chuyên gia Việt Nam đã và đang đóng góp ý kiến trong quá trình xây dựng tiêu chuẩn quốc tế.
Nhiều chuyên gia Việt Nam đã và đang tham gia vào các nhóm công tác, dự án xây dựng tiêu chuẩn quốc tế. Đến nay, Việt Nam đã công bố 14.237 tiêu chuẩn quốc gia (TCVN), trong đó trên 70% hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực và nước ngoài. Việc chủ động tham gia và áp dụng hệ thống tiêu chuẩn quốc tế không chỉ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, mà còn thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc thúc đẩy quan hệ đối tác toàn cầu, đồng hành cùng cộng đồng quốc tế thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững.
Tại buổi làm việc với Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia mới đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cũng nhấn mạnh: “Tiêu chuẩn là công cụ quan trọng, động lực thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Ngược lại, phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cũng sẽ giúp phát triển tiêu chuẩn hóa”.
Bộ trưởng khẳng định: “Quốc gia muốn tới đâu thì dùng tiêu chuẩn để dẫn quốc gia tới đó. Quy chuẩn là sàn, cần dựa trên thực tiễn Việt Nam để ban hành. Tiêu chuẩn là đỉnh, là cái phải tiến tới, cần dựa vào tiêu chuẩn quốc tế để ban hành”.
Tạo "chuẩn" chung trong thanh toán không tiền mặt tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp trong bối cảnh số hóa. Ảnh minh họa.
Một ví dụ cụ thể như trong lĩnh vực thanh toán điện tử, Ngân hàng Nhà nước đã ký ban hành Quyết định số 2525/QĐ-NHNN ban hành Tiêu chuẩn cơ sở (TCCS) Đặc tả kỹ thuật QR Code hiển thị từ phía khách hàng tại Việt Nam.
Tiêu chuẩn cơ sở Đặc tả kỹ thuật QR Code hiển thị từ phía khách hàng tại Việt Nam quy định các yêu cầu về đặc tả kỹ thuật, định dạng cấu trúc và thành phần dữ liệu QR Code hiển thị từ phía khách hàng, được sử dụng trong lĩnh vực thanh toán thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam để khuyến khích các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán triển khai theo một tiêu chuẩn chung, thống nhất, tạo thuận lợi cho việc kết nối liên thông thanh toán bằng mã QR. Đồng thời, việc ban hành TCCS sẽ hỗ trợ, thúc đẩy sự nhất quán, đồng bộ trong yêu cầu kỹ thuật của QR Code hiển thị từ phía khách hàng tại Việt Nam và thế giới.
Nói cách khác, việc ban hành Tiêu chuẩn cơ sở về QR Code thống nhất toàn quốc đã giúp các ngân hàng, ví điện tử và doanh nghiệp kết nối dễ dàng, tạo nên hệ sinh thái thanh toán không tiền mặt phát triển mạnh mẽ. Nhờ đó, đến cuối năm 2024, tổng thanh toán không tiền mặt đạt 17,7 tỷ giao dịch với giá trị 295,2 triệu tỷ đồng, gấp 26 lần GDP của Việt Nam. Còn trong 5 tháng đầu năm 2025, tiếp tục có những bước tiến mới, tổng giao dịch tăng 45,44% về số lượng và 25,21% về giá trị so với cùng kỳ 2024. Đây là những con số cực kỳ ấn tượng.
Mặt khác, tiêu chuẩn cũng chính là “thước đo” giúp sản phẩm, công nghệ được thị trường chấp nhận rộng rãi. Đơn cử, trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, việc ban hành tiêu chuẩn về tấm pin năng lượng mặt trời (EC 61215 - chất lượng thiết kế, IEC 61730 - an toàn và ISO 9001 - quản lý chất lượng, ISO 14001 - môi trường), hệ thống điện gió (TCVN 10687-1:2023, TCVN 10687-12-4:2023),… đã giúp bảo đảm an toàn, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp xanh.
Trong Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030 đã nêu rõ: “Xây dựng kịp thời tiêu chuẩn quốc gia, tiêu chuẩn cơ sở đối với các công nghệ, sản phẩm mới, sản phẩm xuất khẩu, sản phẩm chủ lực đáp ứng yêu cầu của thị trường; bảo đảm phát triển tài sản trí tuệ và tiêu chuẩn, chất lượng hàng hóa là công cụ hữu hiệu thúc đẩy đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ mới”. Điều này thêm một lần nữa khẳng định vai trò quan trọng của tiêu chuẩn trong tiến trình số hóa của đất nước.
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, mỗi bước tiến về tiêu chuẩn hóa của Việt Nam chính là một bước tiến trong việc tăng cường đối thoại, hợp tác và gắn kết với thế giới. Với định hướng xây dựng tiêu chuẩn theo chuẩn mực quốc tế, dẫn dắt sự phát triển quốc gia theo xu hướng tiến bộ của nhân loại, tiêu chuẩn không chỉ là công cụ để kiểm soát chất lượng sản phẩm, hàng hóa mà còn là nền tảng để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia