Sinh ra trong gia đình truyền thống
Giáo sư Đàm Thanh Sơn sinh năm 1969 tại Hà Nội, trong gia đình tri thức có bố là Đàm Trung Bảo (GS ngành hóa), mẹ là Nguyễn Thị Hảo (PGS.TS ngành sinh – hóa).
Ngay từ nhỏ, GS.Đàm Thanh Sơn đã bộc lộ tài năng toán học và được mệnh danh là “thần đồng”. Khi mới học lớp 2 (tương đương lớp 3 hiện nay), 7 tuổi ông đã giải được toán lớp 10 (lớp 12 hiện nay). Sau đó, ông theo học lớp chuyên Toán – Tin của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Năm 15 tuổi, ông Đàm Thanh Sơn đã xuất sắc đoạt huy chương vàng Olympic Toán quốc tế tại Praha (Tiệp Khắc) với số điểm tuyệt đối 42/42. Sau đó, ông được cử sang Liên Xô để học đại học. Dù học giỏi toán nhưng ông lại quyết định chuyển hướng học ngành Vật lý lý thuyết tại Đại học Tổng hợp Lomonosov.
Tốt nghiệp đại học năm 1991, 4 năm sau ông nhận bằng tiến sĩ Vật lý tại Viện Nghiên cứu Hạt nhân Moskva. Các năm 1995-1999, ông là học giả hậu tiến sĩ (postdoc) tại Đại học Washington, Seattle và Viện Công nghệ Massachusetts, Mỹ.
Từ năm 1999 – 2002, Đàm Thanh Sơn được bổ nhiệm làm giáo sư tại Đại học Columbia, đồng thời là học giả ở Trung tâm Nghiên cứu RIKEN-BNL, Phòng thí nghiệm quốc gia Brookhaven (Mỹ).
Từ năm 2002, ông quay lại Seattle, được bổ nhiệm giáo sư tại khoa Vật lý Đại học Washington, là học giả cao cấp tại Viện Vật lý Hạt nhân trực thuộc đại học này.
Tháng 9/2012, ông được bổ nhiệm là giáo sư tại Đại học Chicago (Mỹ), và vinh dự ngồi vào những chiếc ghế mà nhà vật lý nổi tiếng Fermi và Chandrasekhar từng ngồi.
Năm 2014, GS.Đàm Thanh Sơn trở thành thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Mỹ, được bầu là thành viên Viện Hàn lâm Khoa học quốc gia Mỹ.
Hơn 120 công trình nghiên cứu nổi tiếng
Tính đến nay, GS. Đàm Thanh Sơn có hơn 120 công trình nghiên cứu khoa học nổi tiếng, được đánh giá “tạo ra những bước đột phá trong các lĩnh vực nghiên cứu”. Các lĩnh vực nghiên cứu của ông bao gồm lý thuyết dây, vật lý hạt nhân, vật lý vật chất mật độ cao, vật lý nguyên tử.
Trong đó phải kể đến ông là nhà vật lý lý thuyết đầu tiên sử dụng các hiểu biết vật lý của lưỡng tính trường chuẩn/trọng trường (gauge/gravity duality) để nghiên cứu các vấn đề tương tác trong hệ đa-thể, từ pha của nhiệt độ cực thấp là các hạt nguyên tử bị bẫy đông lạnh (cold trapped atom) đến pha của nhiệt độ cực cao là plasma của các hạt quark-gluon.
Ông còn có những công trình quan trọng giúp thúc đẩy sự phát triển sự hiểu biết của lý thuyết trường chuẩn (gauge theory), một lý thuyết rất quan trọng trong vật lý hiện đại. Công trình của GS Đàm Thanh Sơn liên quan đến Phân bố xác suất Fermi-Dirac và Phương trình Dirac - một trong những phương trình được bình chọn là đẹp nhất của vật lý lý thuyết vì phương trình này tiên đoán được hạt "phản vật chất" và là phương trình đầu tiên kết hợp được lý thuyết cơ học lượng tử là Thuyết tương đối hẹp của Einstein.
Là người nổi tiếng trong giới nghiên cứu khoa học, làm việc ở nước ngoài nhưng GS.Đàm Thanh Sơn vẫn luôn hướng về Việt Nam. Hàng năm, ông sắp xếp về nước để tham dự hội nghị “Gặp gỡ Việt Nam” cùng với nhiều nhà Vật lý nổi tiếng thế giới.
Năm 2007, khi kỳ thi Toán quốc tế lần thứ 48 được tổ chức tại Việt Nam, ông về nước tham gia vào Ban giám khảo. Năm 2008, tổ chức Olympic Vật lý quốc tế ở Việt Nam, ông cũng là một trong ba giáo sư vật lý Việt Nam được mời tham gia Ban tổ chức.
Ông còn tạo điều kiện đưa nhiều sinh viên Việt Nam sang Mỹ học tập.