Theo nhà văn Sơn Nam trong tác phẩm biên khảo “Lịch sử khẩn hoang Nam bộ” thì kinh xáng Xà No có một lịch sử khá lâu đời và hấp dẫn Con kinh này được đào do sáng kiến của hai đại chủ điền người Pháp là Duval và Guéry. Năm 1900, hai nhân vật này đã vận động toàn quyền Paul Doumer cho đào kinh Xà No gấp để họ được thâu lợi sớm!
“Kinh” là phương ngữ của người miền Tây gọi những con kênh đào. Có lẽ trong chúng ta ai cũng đã từng nghe câu ca dao đã trở thành lời hát ru man mác tình quê: “Gió đưa gió đẩy …về rẫy ăn còng/ Về sông ăn cá…về đồng ăn cua”. Nhưng do đặc điểm địa lý, những vùng đất nằm sâu trong đồng bằng Tây sông Hậu không có sông lớn tự nhiên mà chỉ có những con “kinh” do nhà Nguyễn và thực dân Pháp xưa kia đào đắp để dẫn thủy nhập điền cũng như phục vụ giao thông, vận chuyển lương thực. Vùng đất Một Ngàn đến Mười Lăm Ngàn nằm dọc theo kinh Xà No, có nhiều con kinh nhỏ khứa ngang, xuyên thấu sâu vào những đồng lúa mênh mông tạo ra một môi trường lý tưởng cho các loài cá đồng sinh sôi nảy nở. Bạn hãy thử du hành một chuyến “về kinh ăn cá…”
Về “kinh” ăn cá:
Từ ngã ba “Bãi Rác”Cái Răng, cách TP.Cần Thơ 12 km, rẽ phải đi theo TL 61B thêm 13 km trên đường về TP.Vị Thanh (Hậu Giang), ta sẽ đến chợ Một Ngàn rồi lần lượt đến các chợ khác dọc theo kinh xáng Xà No như chợ Ba Ngàn Rưỡi, chợ Bảy Ngàn, chợ Mười Bốn Ngàn, thuộc huyện Châu Thành A (Hậu Giang) để tham quan, khám phá và tìm mua… cá đồng.
Buổi sáng, ở bến sông chợ Một Ngàn vô cùng sầm uất, nhộn nhịp với đông đảo người mua, kẻ bán. Bạn sẽ gặp rất nhiều loại cá đồng tươi ngon, sân sẩn vừa mới dược bà con nông, ngư dân đánh bắt đêm qua đem đến chợ bày bán. Bạn hãy mua một ít cá thác lác về trổ tài nấu ăn - cá thác lác hiện nay là đặc sản tiêu biểu của miệt Hậu Giang.
Cá thác lác chế biến được rất nhiều món ăn ngon như: Chả cá thác lác chiên, hấp, cá thác lác kho khóm, cà chua; cá thác lác nấu canh cải trời, cải bẹ xanh, cá thác lác chiên giòn, dồn khổ qua, chiên sả…
Thịt cá thác lác dẻo, dai và dẻ, khi chế biến thường được nạo ra, quết nhuyễn với gia vị, có hương vị đặc trưng và hấp dẫn. Có thể làm sạch cá rồi băm nhuyễn cả thịt lẫn xương, chế biến thức ăn rất tốt cho trẻ còi xương, suy dinh dưỡng, phụ nữ có thai và sau khi sinh, người mới ốm dậy, người cao tuổi gầy yếu.
Chị Dương Thị Ngọc Xoàn, chủ kiêm thợ nấu quán ăn Long Tuyền, (Bình Thủy, Cần Thơ) cho biết: Chị hay đi chợ Một Ngàn mặc dù hơi xa, nhưng ở đây cá tươi ngon, giá mềm… chị “bày” cách làm vài món ăn từ cá thác lác:
Cá thác lác chiên sả là một món ngon đặc sắc, dễ làm:
Cá khoảng 150 g/con, được làm sạch. Kế tiếp dần cá nhẹ bằng chày gỗ, sau đó dùng tay cuộn cá lại từ đầu đến đuôi vài lần, thao tác này làm cho thịt cá bị vần dập và nhuyễn sẽ có tác dụng làm dai thịt cá khi chiên. Sau cùng dùng dao khứa xiên vào thân cá đến xương. Ướp cá với ớt, sả trộn với bột ngọt, ít hạt nêm và chừng non nửa muỗng cà phê bột nghệ, để thấm trong khoảng chừng 15 phút. Đun nóng chảo, cho dầu vào, đợi sôi, thả cá vô chiên, giữ lửa riu cho cá vàng đều. Cá thác lác chiên sả ăn kèm với rau răm, rau dấp cá, dùng với nước mắm chua cay. Món này “lai rai” rất tuyệt!
Cá thác lác hầm khổ qua là món ngon được các bà nội trợ ưa chuộng. Chọn khổ qua mởn trái, gai nở, xẻ dọc, moi sạch ruột, rửa sạch để ráo. Dồn, nén chả cá vào ruột khổ qua, bó lạt mềm hoặc dây thun sợi nhỏ cho khít lại. Đun chừng hai tô nước dằn ít muối và hạt nêm. Khi nước sôi mạnh, ta cho nhanh khổ qua dồn vào và không đậy nắp nồi. Khi thấy khổ qua có màu xanh trong, ở mép xẻ hở, thịt bên trong tái màu trắng xám, ấy là thức ăn đã chín, múc khổ qua dồn chả cá thác lác ra tô, rải thêm một ít hành lá xắt và ít tiêu đâm. Món này dùng nóng ăn với cơm tẻ rất ngon, có thể xuất mồ hôi, giải nhiệt... Món cá thác lác hầm khổ qua dồn có ích cho người cao huyết áp, tiểu đường, mỡ trong máu cao, ăn ngủ kém...
Mai Lý