Giáo sư Hoàng Thị Châu được biết đến là một trong những nhà nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực ngôn ngữ học, đồng thời là nữ giáo sư đầu tiên của ngành này tại Việt Nam. Cuộc đời và sự nghiệp của bà gắn liền với những đóng góp to lớn cho nền ngôn ngữ học nước nhà, đặc biệt trong lĩnh vực nghiên cứu ngôn ngữ các dân tộc thiểu số và phương ngữ tiếng Việt.
Nữ du kích Hoàng Thị Châu
Bà Hoàng Thị Châu, sinh năm 1934 tại vùng ngoại ô thành phố Huế, xuất thân trong một gia đình có truyền thống hoạt động cách mạng. Cùng với hai chị em, bà đã tham gia kháng chiến chống Pháp và trở thành nguyên mẫu cho nhân vật Châu - nữ du kích nhỏ bé trong tác phẩm "Đội thiếu niên du kích thành Huế" của Văn Tùng, theo thông tin từ báo Thanh Niên.
Khi còn đang vừa học vừa tham gia hoạt động cách mạng tại Huế, bà Hoàng Thị Châu hai lần bị địch bắt, nhưng ý chí cách mạng của bà không hề bị lung lay. Do cơ sở cách mạng bị lộ, bà buộc phải rời Huế. Khi đó, bà đang đứng lớp dạy học thì bị địch bất ngờ ập đến vây bắt. Nhờ có người báo tin kịp thời, bà đã thoát khỏi vòng vây và ra chiến khu an toàn.
Năm 1955, bà được kết nạp Đảng và sau đó vượt tuyến ra Bắc. Một năm sau, bà được cử sang Liên Xô để theo học tại Đại học Tổng hợp Lomonosov. Đến năm 1962, sau khi tốt nghiệp, bà trở về nước và công tác tại tổ Bộ môn Ngôn ngữ học, Khoa Ngữ văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội. Tại đây, bà nhanh chóng thu hút sự chú ý của giới chuyên môn qua những nghiên cứu giá trị của mình.
Sau đó, bà tập trung nghiên cứu sâu về các lĩnh vực như địa danh học, phương ngữ học, phương pháp giảng dạy tiếng Việt, ngôn ngữ và chữ viết của các dân tộc thiểu số, trở thành chuyên gia hàng đầu trong các lĩnh vực này.
Nữ giáo sư ngành Ngôn ngữ học đầu tiên của Việt Nam
Trong những năm sau đó, bà vừa giảng dạy vừa thực hiện nhiều nghiên cứu quan trọng, trở thành chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực ngôn ngữ học. Bà đã xuất bản nhiều công trình nghiên cứu có giá trị như Vấn đề xác minh các tộc người ở Việt Nam, Mối liên hệ về ngôn ngữ cổ đại ở Đông Nam Á qua những tên sông, và Cương vực nước Văn Lang qua tài liệu ngôn ngữ.
Sau 13 năm công tác tại tổ Bộ môn Ngôn ngữ học, bà Hoàng Thị Châu được cử sang Cộng hòa Dân chủ Đức (cũ) làm chuyên gia giảng dạy tiếng Việt. Năm 1980, bà bảo vệ thành công luận án tiến sĩ và xuất bản một cuốn sách dạy tiếng Việt bằng tiếng Đức, góp phần quan trọng trong việc giới thiệu tiếng Việt ra quốc tế. Cuốn sách của bà tiếp tục được sử dụng làm giáo trình giảng dạy tiếng Việt tại Đại học Humboldt ngay cả sau khi nước Đức thống nhất.
Khi trở về nước, bà đảm nhận vị trí Chủ nhiệm Bộ môn Ngôn ngữ học thuộc Khoa Ngữ văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội. Trong vai trò này, bà cùng các cộng sự đã hoàn thành bộ sách dạy tiếng Việt lớp 3, làm tài liệu giảng dạy cho học sinh Campuchia, đóng góp vào sự phát triển giáo dục và đào tạo ngôn ngữ tại Việt Nam và khu vực.
Năm 1991, bà được phong học hàm giáo sư, trở thành nữ giáo sư đầu tiên của ngành Ngôn ngữ học Việt Nam.
Đặc biệt, vào năm 2005, bà Hoàng Thị Châu vinh dự nhận Giải thưởng Nhà nước về Khoa học và Công nghệ, với công trình tiêu biểu là "Tiếng Việt trên các miền đất nước". Đây là sự công nhận đáng giá cho những đóng góp to lớn của bà đối với ngôn ngữ học Việt Nam.
Bà đã cũng nhiều công trình nghiên cứu quan trọng, trong đó có những đóng góp to lớn trong việc phân loại và mô tả hệ thống âm vị của các ngôn ngữ thiểu số, đồng thời đề xuất các biện pháp bảo tồn ngôn ngữ.
“Nhìn vào hành trình khoa học của bà, nhiều đấng "anh hùng" của phái mày râu phải sửng sốt. Bà đã xuất bản 7 cuốn sách và công bố 56 bài báo. Với một nhà khoa học nữ, con số trên quả là một kỷ lục không mấy ai đạt tới. Nó làm cho nhiều người phải kính nể, nhất là trong ngành ngôn ngữ học”, PGS Nguyễn Hữu Đạt, Khoa Ngôn ngữ học, Trường đại học Khoa học xã hội và nhân văn, chia sẻ về bà Hoàng Thị Châu.
Vào tháng 8/2020, sau một thời gian chống chọi với bệnh tật, mặc dù đã nhận được sự tận tình chăm sóc từ gia đình và các bác sĩ, nhưng do tuổi cao sức yếu, GS.TS, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Thị Châu đã qua đời tại nhà riêng, hưởng thọ 87 tuổi.
Cuộc đời và sự nghiệp của bà là một tấm gương sáng về sự kiên trì, đam mê với tri thức, cống hiến không ngừng nghỉ cho khoa học và giáo dục.
Tổng hợp