Ngôi trường 116 tuổi mang tên một danh nhân văn hóa thế giới của Việt Nam
Trường trung học phổ thông Chu Văn An (trường Bưởi hay trường Chu), là một cơ sở giáo dục công lập tọa lạc tại thủ đô Hà Nội. Ra đời từ năm 1908, trường THPT Chu Văn An đã ghi dấu vững chắc trong lịch sử giáo dục Việt Nam như một trong những địa chỉ giáo dục có tuổi đời lâu nhất và truyền thống sâu sắc.
Ban đầu, trường được thành lập bởi người Pháp vào năm 1908 với tên chính thức là Lycée du Protectorat nhưng các học sinh ở đây gọi là trường Bưởi như một cách thể hiện lòng yêu nước. Mục đích ban đầu của người Pháp là đào tạo cán bộ cho hệ thống cai trị của họ tại Bắc Kỳ. Từ năm 1945, sau khi được chính phủ Trần Trọng Kim đổi tên trường thành Quốc lập Trung học hiệu Chu Văn An, cái tên này đã được giữ vững đến ngày nay.
Trường được xây dựng theo phong cách kiến trúc Pháp, và sau hơn 100 năm tồn tại, ngôi trường vẫn tự hào giữ được vẻ đẹp uy nghi cổ kính bên bờ hồ Tây lịch sử. Trong lĩnh vực giáo dục của Việt Nam, đây là một ngôi trường có lịch sử phong phú, đã và đang đóng góp vào việc đào tạo ra nhiều nhân vật văn hóa, lịch sử và cách mạng uyên bác.
Nhiều giáo viên và học sinh của trường đã trở thành các nhà lãnh đạo hàng đầu của Đảng và Nhà nước hoặc những nghệ sĩ văn hóa nổi tiếng. Trong số những người nổi tiếng này có Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, nhà giáo Tôn Thất Tùng, nhà văn Nguyễn Công Hoan, họa sĩ Phan Chánh, nhà thơ Xuân Diệu, cùng với nhiều tướng lĩnh và nhà khoa học hàng đầu của đất nước. Cũng trong số các cựu học sinh nổi tiếng của trường THPT Chu Văn An, không thể không nhắc đến LS. AHLLVT Bác sĩ Đặng Thùy Trâm và Liệt sĩ, anh hùng LLVT phi công Vũ Xuân Thiều; cũng như những nhà cách mạng đã hy sinh tuổi trẻ của mình cho sự giải phóng dân tộc và hạnh phúc của nhân dân, trong đó có các đồng chí: Hà Huy Tập, Ngô Gia Tự, Nguyễn Văn Cừ.
Mặc dù đã phải trải qua nhiều biến cố do chiến tranh, nhưng từ năm 1954, trường đã quay về vị trí cũ bên bờ Hồ Tây và tiếp tục hoạt động đến thời điểm hiện tại.
Khi thăm trường THPT Chu Văn An, mọi người đều bị cuốn hút và không khỏi ngạc nhiên trước vẻ đẹp thơ mộng của khuôn viên trường. Trường nổi bật bởi kiến trúc Pháp đặc trưng với những cây cổ thụ bao phủ khắp khuôn viên.
Một trong những điểm tự hào của các học sinh tại trường Chu là tòa nhà Bát Giác - một công trình kiến trúc đẹp và cổ kính nhất trong trường. Ban đầu là biệt thự của một thương gia Pháp, được xây dựng từ năm 1898. Sau này, tòa nhà đã được tu sửa và chuyển thành thư viện của trường. Với hình dáng có 8 cạnh, tòa nhà Bát Giác được thiết kế theo phong cách kiến trúc châu Âu, từ màu sắc đến các hoa văn trên tường.
Đối với học sinh của trường THPT Chu Văn An, tòa nhà Bát Giác không chỉ là nơi học tập mà còn là nơi "trú ẩn", nơi họ có thể nói chuyện và thư giãn sau những giờ học căng thẳng. Đặc biệt, từ tòa nhà Bát Giác, bạn có thể thưởng thức cảnh quan tuyệt vời của Hồ Tây và hít thở không khí trong lành.
Đến nay, trường vẫn tiếp tục truyền bá sứ mệnh đào tạo học sinh giỏi cho Hà Nội và cả đất nước. Hiện nay, trường THPT Chu Văn An và trường Trung học chuyên Hà Nội - Amsterdam là hai trong số ít trường có hệ thống lớp chuyên do Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội tổ chức.
Ngôi trường gắn liền với lịch sử chiến đấu của dân tộc
Vào ngày 9/12/1908, Phủ Toàn quyền Đông Dương ban hành Nghị định thành lập trường Lycée du Protectorat (Thành Chung bảo hộ), bắt nguồn từ việc sáp nhập trường Thông ngôn Hà Nội và trường Thành Chung Nam Định. Ban đầu, trường này có cả cấp tiểu học và trung học cơ sở.
Năm 1931, trường chuyển đổi thành trường Trung học Bảo hộ. Tuy tên gọi của trường phản ánh ý định của người Pháp nhưng người dân Hà Nội vẫn gọi nó là trường Bưởi, lấy cảm hứng từ vị trí gần khu vực Bưởi.
Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ngôi trường này đã trở thành nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng liên quan đến lịch sử cận đại của dân tộc. Có thể kể đến một số phong trào tiêu biểu của sinh viên như: Phong trào ủng hộ Đông Kinh nghĩa thục; Phong trào yêu nước đòi tưởng nhớ chí sĩ Phan Chu Trinh vào năm 1926; Phong trào hỗ trợ Mặt trận dân tộc Pháp vào năm 1936; Phong trào tuyên truyền chữ quốc ngữ vào năm 1938; Phong trào hỗ trợ cứu đói và tham gia Mặt trận Việt Minh trong các năm 1943-1944-1945.
Trong những năm 1940 của thế kỷ XX, học sinh trường Bưởi tiếp tục duy trì truyền thống bằng cách tham gia vào các phong trào ủng hộ Việt Minh trong giai đoạn đầu tiên. Các hoạt động sôi nổi và tinh thần của giáo viên, học sinh trường THPT Chu Văn An tại các điểm sơ tán ở Phú Thọ và Hưng Yên cũng đã đóng góp vào phong trào "Ba sẵn sàng" của Thanh niên Việt Nam trong thời kỳ Kháng chiến chống Mỹ.
Trước năm 1986, trường THPT Chu Văn An đứng đầu với lớp chuyên Toán duy nhất do Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội quản lý. Đây là nơi đã đào tạo ra nhiều thế hệ học sinh chuyên Toán đạt thành tích cao trong các cuộc thi Học sinh giỏi Quốc gia và các kỳ thi Olympic Toán Quốc tế. Sau này, các cựu học sinh của trường đã gặt hái thành công trên nhiều lĩnh vực, như GS-TSKH Nguyễn Hữu Việt Hưng - chủ nhiệm bộ môn Đại số tuyến tính tại trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội; PGS-TS Trương Gia Bình - tổng giám đốc công ty FPT; PGS-TS Đào Tiến Khoa - giám đốc Trung tâm tính toán cơ bản, Viện Khoa học và Kỹ thuật hạt nhân.
Ngày 17/2/1995, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã ra quyết định nâng trường THPT Chu Văn An lên vị thế một trong ba trường trung học phổ thông trọng điểm quốc gia của Việt Nam.
Ngày 6/11/2004, trường THPT Chu Văn An đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia của Việt Nam.
Các thành tựu xuất sắc của trường THPT Chu Văn An trong hơn một thế kỷ qua
Trải qua 116 năm hành trình xây dựng và phát triển mạnh mẽ, Trường đã được nhà nước vinh dự trao tặng nhiều Huân chương và giải thưởng cao quý, bao gồm:
- Năm 1964: Huân chương Lao động hạng ba được trường vinh dự nhận.
- Năm 1992: Huân chương Lao động hạng nhì.
- Năm 1998: Huân chương Độc lập hạng nhất.
- Năm 2000: Huân chương Lao động hạng Nhất từ Đảng và Nhà nước.
- Năm 2004: Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia của Việt Nam.
- Năm 2013: Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.
- Năm 2018: Huân chương Độc lập hạng Ba.