“Chứng nhân” lịch sử cho một thời bi thương mà hào hùng
Đi qua đường ĐT741, khi băng qua cầu Phước Hòa (nối hai xã Phước Hòa và Vĩnh Hòa của huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương) cách thành phố Thủ Dầu Một khoảng hơn 35km, nhiều người không thể không chú ý đến hình ảnh đặc biệt của một cây cầu xi măng bị đứt gãy phần giữa lòng sông.
Gắn liền với hình ảnh ấn tượng của cây cầu bị gãy nhưng vẫn đẹp như tranh là câu chuyện đầy thăng trầm của quá khứ, là thời kỳ khó quên về lịch sử của quân và dân Sông Bé xưa, cũng như Bình Dương hiện nay.
Theo ký ức của những người lớn tuổi ở đây, cầu sông Bé được xây dựng bởi thực dân Pháp vào những năm 1925-1926, trong thời kỳ thành lập Sở Cao su Phước Hòa. Cầu ban đầu được xây để phục vụ việc khai thác lãnh thổ và mở rộng đồn điền cao su ở vùng Phú Giáo và Phước Long. Ngoài ra, cây cầu cũng là một phần quan trọng của tuyến đường huyết mạch hướng lên Tây Nguyên.
Theo thông tin từ Ban Quản lý Di tích tỉnh Bình Dương, cầu có bề ngang lớn hơn 4,5m, chiều dài của mỗi bên còn lại khoảng 50m, với 3 nhịp dầm thép và bê tông, điểm cao nhất ở hai bên cầu là 6m, điểm thấp nhất là 3,5m và chân cầu cao 30m. Mặc dù đã trải qua bom đạn và bị phá hủy phần giữa cầu bởi con người, sau gần một thế kỷ từ khi xây dựng, hai đầu cầu vẫn đứng vững dưới sự khắc nghiệt của thời gian và thời tiết.
Lịch sử khu vực ghi chép rằng vào những năm 1930, phong trào đấu tranh của công nhân đồn điền cao su đã bùng nổ mạnh mẽ. Trong những cuộc đàn áp, quân địch coi cây cầu như một “đoạn đầu đài”, nơi họ đưa những chiến sĩ yêu nước đến để xử bắn và sau đó thả trôi trên dòng sông. Sông Bé từ đó trở thành một nơi an nghỉ sâu thẳm cho những người chiến đấu cho lý tưởng cách mạng. Dù cuộc đàn áp đầy tàn bạo, tinh thần yêu nước của quân và dân vẫn không bị khuất phục. Trong những ngày đấu tranh quyết liệt, cầu sông Bé trở thành cửa ngõ của chiến khu Đồng Minh, được chứng minh bằng sự kiện năm 1945 khi lá cờ đỏ sao vàng bay phấp phới trên cầu.
Trong thời kỳ chế độ Việt Nam Cộng hòa, cây cầu trở thành tuyến giao thông chính của quân đội chính quyền Sài Gòn. Dưới thời Tỉnh trưởng Phước Thành Nguyễn Minh Mẫn, quân đội Việt Nam Cộng hòa đã sử dụng nơi này làm điểm xử bắn và nơi chôn cất các đồng chí, đồng bào hoạt động cách mạng. Sứ mệnh nối liền hai bờ trên tuyến đường chính của cây cầu kết thúc trong một trận đánh ác liệt mà lịch sử vẫn lưu giữ.
Vào đêm 27 và sáng ngày 28/4/1975, lực lượng vũ trang huyện Phú Giáo đã tiêu diệt địch và cắt đứt đồn bót trên 2 xã Bình Mỹ và Bình Cơ dọc theo trục lộ 16, mở đường cho Quân đoàn 1 đánh xuống phía tây (nam Bến Cát) tới Dĩ An và Lái Thiêu. Cuộc tấn công mạnh mẽ của quân và dân Bình Dương đã buộc địch tại Chi khu Phú Giáo (Phước Vĩnh) phải rút qua cầu sông Bé để chạy về Lai Khê.
Trên đường rút lui, quân địch đã bị đội bộ đội và du kích Phú Giáo chặn đánh, tiêu diệt được 30 tên. Chiều ngày 29/4/1975, quân địch tràn vào Phước Hòa để tìm đường rút. Để tránh bị truy kích, chỉ huy trung đội biệt kích của địch tại Phước Vĩnh đã quyết định đặt mìn phá hủy cầu sông Bé. Sau đó, quân và dân Phú Giáo đã tấn công chiến lược, phá đổ đồn... bắt giữ hơn 200 tên địch đang cố thủ, thu giữ được hơn 200 khẩu súng. Đến trưa ngày 30/4, huyện Phú Giáo đã hoàn toàn giải phóng.
Nhằm ghi chép lại tội ác của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đối với nhân dân Việt Nam trong chiến tranh, Đảng bộ huyện Phú Giáo, tỉnh Bình Dương, đã xây dựng khu vực bia tưởng niệm rộng khoảng 100m2 tại đầu cầu ở ấp Bưng Riền, xã Vĩnh Hòa. Đây là nơi mà binh lính Việt Nam Cộng hòa đã tra tấn những chiến sĩ cách mạng và những người bị nghi ngờ theo cách mạng một cách tàn bạo. Cây cầu gãy vẫn được bảo tồn như một biểu tượng anh hùng, truyền đạt giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ địa phương.
Có thể khẳng định rằng, cầu Sông Bé là một minh chứng lịch sử cho thời gian không thể nào quên đối với cộng đồng nhân dân tỉnh Sông Bé. Với nhiều giá trị lịch sử, cầu sông Bé đã được công nhận là di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh.
Điểm tham quan thu hút giới trẻ, độc đáo có ‘1-0-2’
Sau khi được giải phóng, cơ quan chức năng của tỉnh Sông Bé (hiện là tỉnh Bình Dương) quyết định xây dựng một cây cầu đôi, được đặt tên là cầu Phước Hòa, bên cạnh cây cầu gãy, nhằm giúp người dân di chuyển thuận tiện hơn. Trên cây cầu mới, hình ảnh xe cộ qua lại ngày càng tấp nập, trong khi chiếc cầu gãy Sông Bé yên bình nằm giữa sự hối hả của cuộc sống, thu hút ánh nhìn của nhiều người.
Cây cầu nằm giữa không gian yên tĩnh với đôi bờ cỏ cây xanh mướt rợp bóng mát ở cả hai đầu cầu và dọc theo bờ nước - đôi khi làm cho người ta cảm thấy một cảm giác hiu quạnh và vắng vẻ. Kiến trúc của cây cầu mang đậm nét cổ kính với những đường nét đặc trưng chỉ có ở những cây cầu có niên đại hàng trăm năm ở Việt Nam.
Không chỉ thu hút những người yêu thích nhiếp ảnh, cảnh đẹp của cây cầu cũ còn lọt vào “mắt xanh” của những đoàn làm phim. Vào cuối năm 2013, bộ phim hài nổi tiếng "Tèo em" đã sử dụng cảnh quay mạo hiểm với chiếc xe ô tô "bay qua" cây cầu gãy, chính là cầu Sông Bé.
Ngay sau đó, phim trường này trở nên nổi tiếng khi hàng ngàn khán giả ngạc nhiên khi biết rằng cây cầu không phải là sản phẩm của kỹ xảo mà hoàn toàn có thật. Cây cầu Sông Bé từ đó trở nên nổi tiếng hơn. Trong những năm gần đây, cây cầu gãy đã trở thành điểm check-in, địa điểm “sống ảo” độc đáo của giới trẻ không chỉ trong Bình Dương mà còn thu hút du khách từ các tỉnh lân cận và mọi người có dịp đi qua.
Trước đây khi chỉ có du khách đến cầu gãy vào các ngày thứ bảy và chủ nhật, thì hiện nay, ngày càng nhiều lượt khách ghé thăm vào những ngày thường. Không chỉ để chiêm ngưỡng cảnh đẹp, du khách còn có thể thưởng thức hai đặc sản nổi tiếng của vùng đất này là bắp luộc và cá nhảy nấu măng chua.
Trong thời gian gần đây, UBND xã Vĩnh Hòa đã đề xuất UBND huyện Phú Giáo cài đặt hàng rào tại chân cầu để giảm thiểu phương tiện qua lại trên cầu. Tuy nhiên, do đây là di tích lịch sử, không thể ngăn cấm người dân đến tham quan và tìm hiểu về lịch sử của cây cầu.
Trước trào lưu đổ về cầu gãy để trải nghiệm, ngoài việc khen ngợi vẻ đẹp của cảnh đẹp hiếm có này, du khách cũng được khuyến cáo nên cẩn thận và tránh những hành động mạo hiểm, không leo lên những vị trí có thể gây nguy hiểm cho bản thân và mọi người xung quanh.