Ngôi chùa cổ xứ Tây Đô có hàng trăm vòng nhang 'không bao giờ tắt', được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia

Chùa Ông tọa lạc tại số 32 đường Hai Bà Trưng, thuộc địa phận phường Tân An, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ. Tên gốc của ngôi chùa là Quảng Triệu Hội Quán – hội quán của người Hoa tại hai phủ là Quảng Châu và Triệu Khánh, thuộc tỉnh Quảng Đông của Trung Quốc là nơi giao lưu, gặp gỡ đồng hương, giúp nhau làm ăn để an cư lạc nghiệp ở vùng đất mới.

Chùa Ông bắt đầu xây dựng vào năm 1894, đến năm 1896 hoàn thành. Không giống với một số ngôi chùa Hoa khác, chùa Ông Cần Thơ không có tấm bia dùng để ký ghi tên những người đã khởi công xây dựng chùa, niên đại hoàn thành, nhưng tại các mảng được chạm khắc gỗ, hay đôi liễn bình phong, trên lư hương đều có ghi rõ họ tên tác giả, những ai ủng hộ và năm được thực hiện. Năm 1993, chùa Ông được được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia.

Nói về cái tên chùa Ông, người dân nơi đây quen gọi như vậy vì trong chùa, ngay tại chính điện thờ Quan Thánh Đế Quân, tức là Quan Công một danh tướng thời Tam Quốc. Một số người dân lại quen gọi là chùa Bà, bởi vì nơi đây cũng thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, Phật Bà Quan Thế Âm, hai vị Phật bà cứu khổ, cứu nạn trong tâm thức người Hoa.

Ngôi chùa có bố cục kiến trúc hình chữ Quốc, mái lợp ngói âm dương. Các gờ bó mái bằng gốm tráng men lưu ly xanh biếc lẫn với sắc rêu phủ, tạo nên một vẻ cổ kính. Mái chùa với hệ thống vì kèo vững chắc được nâng đỡ bởi các cột gỗ tròn sơn màu đỏ, kê tán đá xanh, tô điểm bằng các đôi liễn đối, các tấm hoành phi. Các đầu kèo, xuyên trính được chạm khắc họa tiết, hoa văn mang phong cách cổ điển, sơn son thiếp vàng theo truyền thống nghệ thuật miếu vũ.

Chùa Ông Cần Thơ tiêu biểu cho lối kiến trúc đền miếu của người Hoa, với đôi lân chầu hai bên cửa chính gợi ý nghĩa thái bình, thịnh vượng. Bên cạnh các biểu tượng long phụng, còn có tượng Ông Nhật Bà Nguyệt là điềm báo cát tường, tượng trưng cho âm dương trong văn hóa Á Đông.

Nét nổi bật của chùa Ông là nghệ thuật điêu khắc chạm nổi trên những phù điêu hiện diện khắp nơi, từ các bao lam, hoành phi, liễn đối với nội dung vô cùng phong phú, rút ra từ các huyền thoại, lịch sử Trung Quốc: Tam quốc chí, Ngũ Hổ bình tây, Bát tiên, Đông Chu liệt quốc, Thủy cung hoặc thể hiện ờ kỹ thuật chạm chìm những đề tài quy ước mai, lan, cúc, trúc, lưỡng long chầu nguyệt, cá hóa tiên, chim phụng…

Chùa Hoa thường không có vườn cây bao quanh như chùa của người Việt, Khmer, thay vào đó là sân kiểng được vây quanh bởi tường gạch, hai bên trang trí các mảng phù điêu đắp nổi bằng đất nung đối xứng nhau. Từ sân thiên tĩnh vào chính điện, có một dãy ba bàn hương án bằng đá mài, nơi khách hành hương chuẩn bị lễ vật và thắp nhang trước khi vào chiêm bái. Trong chùa có chiếc chuông đồng đúc từ năm 1892, đến nay vẫn ngân vang những khi có khách thập phương đến viếng cảnh chùa.

Để có ánh sáng và tạo độ thông thoáng, chùa Ông được bố trí một khoảng trống trên mái, gọi là thiên tĩnh, tức “giếng trời”. Đây còn là nơi thoát khói cho hàng trăm khoanh nhang tỏa ra suốt ngày đêm. Sau khi tiếp nhận nhang cúng, các thành viên phụ trách việc trông coi chùa sẽ hỗ trợ người dân treo nhang vòng lên các khu vực trang trọng trong khuôn viên chùa. Các vòng nhang lớn có thời gian đốt kéo dài trong 72 giờ, được những thành viên trông coi chùa Ông luân phiên thay đổi liên tục cả ngày lẫn đêm để duy trì ngôi chùa lúc nào cũng nghi nghút nhang khói. Theo người dân, cũng vì thế mà họ nhận thấy những vòng nhang trong chùa Ông dường như "không bao giờ tắt".

Chùa Ông cũng theo một số tín ngưỡng và ngày lễ của văn hóa Việt, tuy nhiên chùa có những ngày lễ riêng như: Lễ giỗ Ông Bổn ngày 15 tháng 3 âm lịch – Người có công xây dựng cộng đồng người Hoa ở Hải ngoại; ngày vía Quan Thánh Đế – Quan Công vào 24 tháng 6 âm lịch; ngày vía Thiên Hậu 23 tháng 3 âm lịch.

Đặc biệt, chùa ông còn có lễ đấu đèn được tổ chức 10 năm 1 lần với quan niệm ai sở hữu được chiếc đèn lồng sẽ gặp may mắn và thành đạt. Nếu du lịch Miền Tây về Cần Thơ đến chùa Ông Cần Thơ vào đúng dịp lễ hội, du khách sẽ cảm nhận được không khí nhộn nhịp, tấp nập người ra vào chùa để thắp nhang, cúng viếng và thành kính dâng hương.