Phát triển bền vững

Ngày 26/12, tại Hà Nội, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức tọa đàm khoa học “Giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân trong quản trị môi trường: Yêu cầu đặt ra trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp”.

Quang cảnh tọa đàm khoa học “Giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân trong quản trị môi trường: Yêu cầu đặt ra trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp”

Chương trình có sự tham gia của các đồng chí PGS.TS. Dương Trung Ý, Phó giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; PGS.TS. Hoàng Văn Nghĩa, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; PGS.TS. Lê Văn Chiến, Viện trưởng Viện lãnh đạo học và Hành chính công, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; GS.TS. Nguyễn Hữu Minh, Chủ tịch Hội Xã hội học Việt Nam đồng chủ trì tọa đàm. Tham gia tọa đàm còn có các chuyên gia, nhà nghiên cứu, giảng viên trong và ngoài Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh; Quỹ Rosa Luxemburg Stiftung; đại diện lãnh đạo, nhà khoa học ở nhiều địa phương.

Phát biểu khai mạc tại tọa đàm, PGS.TS. Dương Trung Ý, Phó giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, nêu rõ, gần 40 năm kiên trì thực hiện đồng bộ công cuộc đổi mới đất nước (1986-2025), Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, có ý nghĩa lịch sử về phát triển kinh tế-xã hội; nhất quán, kiên trì hiện thực hóa cam kết các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc. Với mục tiêu phát triển bền vững, không đánh đổi tăng trưởng kinh tế bằng mọi giá, Đảng, Nhà nước ta đã ban hành nhiều nghị quyết, chính sách nhằm tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, chủ động ứng phó biến đổi khí hậu; coi đây là trách nhiệm của các cấp ủy, địa phương, cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, gia đình và vai trò then chốt của mỗi người dân trong bảo vệ môi trường.

PGS.TS. Dương Trung Ý, Phó giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Thực tiễn cho thấy, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu. Riêng năm 2025, thiên tai đã gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng về người và tài sản, để lại những hệ lụy lâu dài đối với đời sống kinh tế – xã hội. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới tư duy và phương thức quản trị môi trường theo hướng bền vững, chủ động và bao trùm hơn.

Theo PGS. TS. Dương Trung Ý, quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước Việt Nam là phát triển kinh tế gắn chặt với bảo vệ môi trường, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần. Tinh thần này được thể hiện xuyên suốt trong các nghị quyết, chiến lược và hệ thống pháp luật, từ Nghị quyết số 24-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đến Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Một điểm nhấn quan trọng được khẳng định tại tọa đàm là nguyên tắc “lấy người dân làm trung tâm” trong quản trị môi trường. Theo đó, người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng chính sách mà còn là chủ thể tham gia trực tiếp vào các khâu giám sát, phản biện và thực thi chính sách.

Kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn trong nước đều cho thấy, các chính sách môi trường chỉ thực sự phát huy hiệu quả khi có sự tham gia chủ động, thực chất của cộng đồng. Người dân, với hiểu biết sâu sắc về điều kiện tự nhiên, kinh tế – xã hội tại địa phương, có khả năng phát hiện sớm rủi ro, đề xuất giải pháp phù hợp và tham gia triển khai các mô hình thích ứng hiệu quả.

Trong bối cảnh mô hình chính quyền địa phương hai cấp chính thức được triển khai trên phạm vi toàn quốc từ ngày 1/7/2025, yêu cầu đổi mới phương thức quản trị môi trường theo hướng minh bạch, có sự tham gia và tăng cường trách nhiệm giải trình càng trở nên cấp bách. Cách tiếp cận chính sách từ “trên xuống” cần được kết hợp chặt chẽ với cách tiếp cận “từ dưới lên”, thúc đẩy đồng kiến tạo và chia sẻ trách nhiệm giữa Nhà nước, người dân và các bên liên quan.

Tọa đàm được tổ chức trên cơ sở kết quả nghiên cứu thực địa công phu của nhóm chuyên gia Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Quỹ Rosa Luxemburg tại Việt Nam. Trong thời gian bốn tháng, nhóm nghiên cứu đã khảo sát hơn 1.600 người dân, thực hiện hàng chục cuộc phỏng vấn sâu và tọa đàm chuyên đề tại bốn địa phương tiêu biểu là Bắc Ninh, Quảng Ninh, Tây Ninh và Cần Thơ.

PGS.TS. Dương Trung Ý nhấn mạnh, tọa đàm không chỉ là diễn đàn trao đổi học thuật, mà còn là không gian đối thoại chính sách nhằm kết nối chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng hoạch định và tổ chức thực thi chính sách môi trường trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Đại diện Quỹ Rosa Luxemburg phát biểu tại buổi tọa đàm, bà Phạm Thu Trang ghi nhận sự hợp tác hiệu quả và đánh giá cao những kết quả đã đạt được trong Chương trình hợp tác giữa Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và Quỹ Rosa Luxemburg. Bà nhấn mạnh, trong bối cảnh Việt Nam đang hoàn thiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, việc mở rộng nghiên cứu ra các tỉnh, địa phương là cần thiết.

Bà Phạm Thu Trang, Đại diện Quỹ Rosa Luxemburg phát biểu 

Sự quan tâm từ chính quyền và người dân địa phương là tín hiệu tích cực cho thấy ý thức cộng đồng về quản trị môi trường đang ngày càng nâng cao. Đối với chương trình lần này, mặc dù gặp không ít khó khăn về điều kiện tự nhiên, song với tinh thần trách nhiệm, chủ động, phối hợp chặt chẽ của các đơn vị thuộc Học viện, các hoạt động nghiên cứu khoa học vẫn được triển khai đồng bộ, nghiêm túc, bảo đảm đúng tiến độ theo kế hoạch đề ra, bà Phạm Thu Trang khẳng định.

Bà Phạm Thu Trang cũng chia sẻ, Quỹ Rosa Luxemburg sẽ tiếp tục đồng hành, tăng cường hợp tác với Viện Lãnh đạo học và Hành chính công nói riêng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nói chung để có nhiều chương trình nghiên cứu, hội thảo, tọa đàm có ý nghĩa khoa học và giá trị thực tiễn. Đồng thời, bà bày tỏ mong muốn trong thời gian tới, các kết quả nghiên cứu sẽ được tổng hợp, tích hợp vào tài liệu tập huấn và được chia sẻ rộng rãi trên các kênh thông tin truyền thông; qua đó lan tỏa tri thức khoa học, góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng

 Tăng cường năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu

Theo TS. Nguyễn Thị Hồng Minh, Viện Chính trị Quan hệ quốc tế, có 3 yêu cầu đặt ra đối với sự tham gia của người dân trong quản trị môi trường ở Việt Nam hiện nay gồm: 

Trong quá trình tổ chức thực hiện, hiệu quả phát huy các quy định này còn phụ thuộc nhiều vào điều kiện cụ thể, năng lực tổ chức và cách thức vận dụng ở từng địa phương

Thứ nhất, tiếp tục thu hẹp khoảng cách giữa quy định pháp luật và thực tiễn triển khai: Hệ thống pháp luật hiện hành đã từng bước hoàn thiện, ghi nhận khá đầy đủ quyền được thông tin, tham gia ý kiến và giám sát của Nhân dân trong lĩnh vực môi trường. Tuy nhiên, trong quá trình tổ chức thực hiện, hiệu quả phát huy các quy định này còn phụ thuộc nhiều vào điều kiện cụ thể, năng lực tổ chức và cách thức vận dụng ở từng địa phương. Ở một số trường hợp, hoạt động tham vấn cộng đồng vẫn chủ yếu tập trung vào việc hoàn thiện thủ tục, trong khi cơ chế phản hồi và giải trình đối với ý kiến của người dân chưa được triển khai đồng đều, làm hạn chế vai trò đồng hành của cộng đồng trong quá trình quyết định chính sách môi trường.

Thứ hai, nâng cao năng lực tham gia của cộng đồng dân cư: Sự tham gia hiệu quả của người dân không chỉ phụ thuộc vào khung pháp lý, mà còn gắn với mức độ tiếp cận thông tin, hiểu biết pháp luật và kỹ năng tham gia của cộng đồng. Trong bối cảnh các vấn đề môi trường và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, mang tính chuyên môn cao, việc hỗ trợ nâng cao năng lực, tạo điều kiện để người dân tham gia một cách chủ động, có chất lượng và bình đẳng hơn trở thành yêu cầu quan trọng để bảo đảm tính thực chất của các cơ chế tham gia. Đây là yêu cầu mang tính lâu dài, gắn với giáo dục, truyền thông và vai trò hỗ trợ của nhiều bên liên quan.

Thứ ba, tiếp tục hoàn thiện các cơ chế bảo đảm và phát huy tiếng nói của người dân trong các quyết định môi trường: Pháp luật đã quy định tương đối rõ về trách nhiệm lấy ý kiến Nhân dân, song việc thiết kế và vận hành đồng bộ các phương thức thực thi nhằm tăng cường trách nhiệm giải trình, công khai hóa việc tiếp thu và phản hồi ý kiến của người dân vẫn còn nhiều dư địa để tiếp tục hoàn thiện. Đây là cơ sở quan trọng để củng cố niềm tin, tăng cường đồng thuận xã hội và hướng tới mô hình quản trị môi trường hiệu quả trong bối cảnh hiện nay.

Sự tham gia của người dân trong quản trị môi trường ở Việt Nam có nền tảng chính trị vững chắc và khung pháp lý ngày càng hoàn thiện. Tuy vậy, điều cốt lõi hiện nay là tổ chức và vận hành sự tham gia của người dân theo hướng thực chất và hiệu quả, coi đây là một nguồn lực xã hội góp phần củng cố đồng thuận, nâng cao chất lượng quyết định và tăng cường năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu.

Tại tọa đàm, PGS.TS Lê Văn Chiến, Viện Lãnh đạo học và Hành chính công, cho biết, trong nhiệm kỳ Đại hội XIII, Đảng Cộng sản Việt Nam đã có bước phát triển quan trọng trong nhận thức lý luận về phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, coi đây là yêu cầu tất yếu và chiến lược lâu dài. Môi trường, tài nguyên và khả năng thích ứng khí hậu được xác lập là nguồn lực nội sinh và động lực mới của tăng trưởng, thay vì chỉ là giới hạn hay chi phí phát triển.

Tư duy phát triển đã chuyển mạnh sang cách tiếp cận tích hợp, đề cao tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn và kinh tế các-bon thấp, gắn với nâng cao chất lượng sống của người dân. Tuy nhiên, việc thể chế hóa và tổ chức thực hiện vẫn còn những hạn chế về phối hợp liên ngành, liên vùng, năng lực quản trị và huy động nguồn lực xã hội. Điều này đòi hỏi tiếp tục đổi mới mạnh mẽ tư duy và hành động chính sách để biến nhận thức lý luận thành kết quả phát triển bền vững và bao trùm.

Các đại biểu tham dự tọa đàm

Tại tọa đàm, các đại biểu tập trung làm rõ cơ sở chính trị – pháp lý và khoa học của việc thúc đẩy sự tham gia của người dân trong quản trị môi trường; đánh giá thực chất vai trò của hệ thống chính trị và các tổ chức tự quản ở cơ sở; đồng thời đề xuất các mô hình, cách làm hiệu quả có khả năng nhân rộng, hướng tới xây dựng các kiến nghị chính sách tầm quốc gia phục vụ Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV. Thông qua việc chia sẻ kết quả nghiên cứu, kinh nghiệm và các ý tưởng đổi mới, các đại biểu đã làm rõ những điều kiện và giải pháp thúc đẩy sự tham gia thực chất của người dân trong bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, phù hợp với thể chế chính trị của Việt Nam cũng như đặc thù văn hóa, tập quán của từng địa phương.

Trong tiến trình hướng tới phát triển bền vững, quản trị môi trường không còn là câu chuyện riêng của Nhà nước hay của các cơ quan chuyên môn, mà là thước đo quan trọng phản ánh chất lượng quản trị quốc gia và chất lượng sống của xã hội. Khi người dân được trao quyền tham gia thực chất, được lắng nghe và được đồng hành trong quá trình hoạch định, giám sát và thực thi chính sách, các quyết định về môi trường sẽ trở nên sát thực hơn, bền vững hơn và có sức lan tỏa sâu rộng hơn.

Tăng cường sự tham gia của người dân vì thế không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà là lựa chọn mang tính chiến lược nhằm củng cố đồng thuận xã hội, nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu và tạo nền tảng vững chắc cho một mô hình phát triển đặt chất lượng môi trường và chất lượng cuộc sống ở vị trí trung tâm.