Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số hướng tới nâng cao chất lượng cuộc sống người dân

Động lực quan trọng giúp Việt Nam phát triển vượt bậc

Vừa qua, tại Hội nghị chuyên đề "Quốc hội số và ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo trong chuyển đổi số của Quốc hội", Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, việc phát triển KH&CN và chuyển đổi số là cơ hội lớn để Việt Nam không chỉ bứt phá về kinh tế mà còn cải cách toàn diện các ngành nghề và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân.​

Quang cảnh Hội nghị

Tại Hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đã chia sẻ những điểm nổi bật trong Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, liên quan đến đột phá phát triển KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, đồng thời đưa ra các khuyến nghị cho Quốc hội trong việc xây dựng và phát triển Quốc hội số.

Bộ trưởng cho rằng, KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số chính là những động lực quan trọng giúp Việt Nam phát triển vượt bậc trong thời đại 4.0. Trong bối cảnh nền kinh tế thế giới đang chuyển mình nhanh chóng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Việc thúc đẩy phát triển KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là yêu cầu cấp thiết để Việt Nam có thể nâng cao năng lực cạnh tranh, không chỉ ở khu vực mà còn trên toàn cầu.

KH&CN là nền tảng, tạo ra tri thức và công cụ, trong khi đổi mới sáng tạo đóng vai trò cầu nối, chuyển hóa những tri thức và công cụ đó thành các sản phẩm và giải pháp thực tiễn có giá trị. Chuyển đổi số, với sứ mệnh tạo ra môi trường và công cụ để nhanh chóng hiện thực hóa các ý tưởng, sẽ thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế - xã hội. Bộ trưởng đặc biệt nhấn mạnh, ba yếu tố này phải gắn kết chặt chẽ và tạo ra một hệ sinh thái phát triển đồng bộ, giúp Việt Nam không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn từng bước khẳng định vị thế trên trường quốc tế thông qua xuất khẩu công nghệ, đổi mới sáng tạo và sản phẩm khoa học.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, việc phát triển các ngành công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ sinh học và năng lượng tái tạo không chỉ có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển bền vững của Việt Nam mà còn là cơ hội để Việt Nam khẳng định vị thế trên bản đồ KH&CN toàn cầu. Điều này không chỉ tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế mà còn giúp Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình và hướng đến mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao.

Bộ trưởng đưa ra ví dụ về "Quốc hội số", mô hình quản trị hiện đại dựa trên các ứng dụng công nghệ số, AI và dữ liệu lớn, giúp Quốc hội hoạt động minh bạch, hiệu quả và dễ dàng tiếp cận hơn. Quốc hội số sẽ không chỉ giúp cải thiện hiệu quả công việc của các đại biểu mà còn nâng cao sự tham gia của công dân vào các quyết định chính trị, tạo ra nền tảng quản trị quốc gia minh bạch, hiệu quả và thân thiện hơn với người dân.

Bộ trưởng nhấn mạnh, đây là bước đi tất yếu trong quá trình chuyển đổi số quốc gia, giúp Việt Nam bắt kịp kỷ nguyên số và xây dựng một hệ thống quản trị linh hoạt, thông minh. Để xây dựng Quốc hội số thành công, cần một chiến lược dài hạn, quy tắc quản lý chặt chẽ, quy định bảo mật thông tin và đảm bảo quyền tiếp cận cho mọi công dân.

Bộ trưởng cho biết, cần thực hiện quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương trong môi trường số, xây dựng, kết nối và chia sẻ đồng bộ cơ sở dữ liệu quốc gia, ngành, vùng, địa phương, sàn giao dịch dữ liệu, Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, công dân số, và công nghiệp văn hóa số đạt chuẩn quốc tế. Mục tiêu là vươn lên nhóm đầu thế giới về an ninh và an toàn không gian mạng cũng như dữ liệu.

Các nhiệm vụ, giải pháp

Để thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW, Bộ trưởng đã chỉ ra các nhiệm vụ và giải pháp cụ thể, bao gồm nâng cao nhận thức, đột phá về đổi mới tư duy, và quyết tâm chính trị mạnh mẽ. Bộ trưởng cho rằng, người đứng đầu trực tiếp phụ trách KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cần coi đây là nhiệm vụ thường xuyên của các tổ chức. Kết quả phát triển trong các lĩnh vực này sẽ là tiêu chí đánh giá cán bộ, đồng thời cần bố trí phù hợp số lượng cán bộ chuyên môn về khoa học kỹ thuật và chuyển đổi số trong cấp ủy.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng

Đối với công tác tuyên truyền, giáo dục, Bộ trưởng cho rằng, cần thực hiện phong trào học tập số, bình dân học vụ số, phong trào khởi nghiệp sáng tạo; nêu cao tinh thần tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc…

Trong bài phát biểu, Bộ trưởng không chỉ đưa ra những phân tích về vai trò của KH&CN, mà còn chỉ rõ rằng thể chế là yếu tố quyết định sự thành công của quá trình phát triển này. Dù KH&CN có tiềm năng lớn, nếu không có một thể chế thuận lợi, các nghiên cứu và sáng kiến sẽ không thể được triển khai hiệu quả. Bộ trưởng cho rằng, hiện tại, thể chế vẫn đang là “điểm nghẽn của điểm nghẽn”, nhưng với các cải cách mạnh mẽ, thể chế có thể trở thành một lợi thế cạnh tranh quan trọng. Bộ trưởng đề xuất, việc cải cách thể chế là yêu cầu cấp thiết, từ việc đơn giản hóa thủ tục hành chính đến việc tạo ra cơ chế tài chính linh hoạt để khuyến khích các nghiên cứu, sáng kiến công nghệ.

Đặc biệt, cần thí điểm cái mới để nhân rộng; đồng thời chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm, độ trễ trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo, sandbox; quỹ đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp sáng tạo, ươm tạo công nghệ và chuyển đổi số, thì cơ chế là chấp nhận “có cái được, có cái mất”. Cùng với đó, cần tiếp tục thu hút có hiệu quả mọi nguồn lực đầu tư cho KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Ngân sách cho nghiên cứu KH&CN thực hiện theo cơ chế Quỹ, bảo đảm chi tiêu tập trung, có trọng tâm, trọng điểm…

Theo Bộ trưởng, Thứ nhất, điểm cần nhấn mạnh là KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phải nhằm vào mục tiêu cuối cùng là tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

Phải đặt ra mục tiêu và đo lường, đánh giá được sự đóng góp của KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào tăng trưởng kinh tế. Tránh việc chỉ nhấn mạnh vào chi KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số mà không đặt mục tiêu hiệu quả.

Phân bổ nguồn lực KH&CN cho các cơ sở nghiên cứu phải dựa trên hiệu quả. Một số quốc gia lượng hoá cụ thể, chuyển đổi số đóng góp 1% tăng trưởng GDP, đổi mới sáng tạo đóng góp 1% và khoa học, công nghệ đóng góp 1%, đầu tư 3% ngân sách nhà nước cho KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thì phải tạo ra 3% tăng trưởng GDP.

Thứ hai, chúng ta đã đưa bộ 3 KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào chung một chỗ và nối chúng với nhau, vậy cần nói rõ mối liên kết giữa chúng. Trong bộ 3 này, KH&CN là nền tảng tạo ra tri thức và công cụ mới. Đổi mới sáng tạo là động lực, nó chuyển hóa các tri thức, công cụ mới thành ý tưởng và giải pháp để giải quyết các bài toán kinh tế - xã hội. Chuyển đổi số tạo ra môi trường số và công cụ số để hiện thực hoá các ý tưởng, giải pháp đổi mới sáng tạo thành các sản phẩm, dịch vụ, quy trình, mô hình kinh doanh mới và phổ cập vào cuộc sống để tạo ra giá trị thực tế đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ ba, các giải pháp đột phá.

Về chuyển đổi số: Thúc đẩy chuyển đổi số thì chủ yếu là các quyết định hành chính, chuyển mọi hoạt động lên môi trường số và thay đổi hoạt động của các tổ chức bằng công nghệ, nhất là AI, đây không phải vấn đề công nghệ mà chủ yếu là thể chế và các quyết định hành chính, có thể làm nhanh được.

Về đổi mới sáng tạo: Thúc đẩy đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp để tăng năng suất lao động thì chủ yếu là thông qua cơ chế vay ưu đãi, giảm thuế; thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo các mô hình kinh doanh mới, công nghệ mới thì chủ yếu thông qua quỹ đầu tư mạo hiểm và cơ chế sandbox.

Về KH&CN: Đầu tư nâng cấp hạ tầng KH&CN, các phòng Lab hiện đại, kiên trì đưa nghiên cứu cơ bản về các đại học (vì đây là nơi tập trung nhân lực nghiên cứu cơ bản: các giáo sư và nghiên cứu sinh), phát triển công nghệ thì tập trung vào các viện công nghệ và doanh nghiệp; có chính sách chiết khấu thuế cho các khoản chi phát triển khoa học, công nghệ của doanh nghiệp, để kích thích các doanh nghiệp chi cho nghiên cứu phát triển, đạt mục tiêu 60-80% chi cho KH&CN là từ doanh nghiệp.

KH&CN lúc này thì tập trung chủ yếu vào các công nghệ chiến lược, là các công nghệ tạo ra sự phát triển đột phá, phát triển chất lượng cao, có giá trị gia tăng cao, tạo nền tảng cho các ngành công nghiệp khác, giúp đưa Việt Nam lên tuyến đầu về KH&CN. Nghiên cứu cơ bản cũng phải tập trung vào hỗ trợ cho phát triển các công nghệ chiến lược, các sản phẩm chiến lược của quốc gia../.