Chuyện về những hầm tránh bom đặc biệt trong số gần 50.000 hầm trú ẩn, là nơi thoát bom cho gần 90.000 người giữa đất Thủ đô

Gần 50 vạn hầm trú ẩn được xây dựng

Trong thế kỷ XX, Hà Nội đã 3 lần bị đánh bom. Để hạn chế thương vong, trên các tuyến phố, trong cơ quan, nhà máy và địa điểm công cộng, Thành phố đã cho đào hầm trú ẩn cá nhân, tập thể. Cùng với hầm chìm, nửa chìm nửa nổi, Hà Nội còn có cả hầm “lộ thiên”.

Chỉ tính riêng trong cuộc chiến chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, quân và dân Thủ đô đã đào tới 40 vạn hố cá nhân cùng 9 vạn căn hầm tập thể, đủ chỗ trú ẩn an toàn cho 90 vạn người. Tất cả các con phố trong nội đô đều có hố cá nhân tránh bom.

Điểm chung của các hố này là đều được đào thẳng xuống vỉa hè vừa đủ chỗ cho một người trưởng thành đứng trí ẩn. Cứ cách nhau 20m lại có một hố cá nhân như thế nằm so le nhau ở hai bên vỉa hè.

Nhiều nơi như ở tập thể Nguyễn Công Trứ, quanh Bờ Hồ, gần Nhà hát Lớn... còn có hầm chữ A tránh bom tập thể. Hà Nội có một căn hầm tránh bom khá đặc biệt xây nửa nổi trên mặt đất từng được đặt ở trung tâm Vườn hoa Chí Linh, nay là Vườn hoa Lý Thái Tổ. Căn hầm tránh bom này khá rộng có lối thông ra khu nhà bát giác. Ngày nay, trên căn hầm đó cây xanh và các công trình đã mọc lên...

Những căn hầm trú ẩn năm nào hiện hầu hết đã bị lấp, tuy nhiên không nhiều người biết rằng ngay tại trung tâm thành phố, ở phố Trần Quốc Toản, dưới nền Trụ sở Hội Nhà báo thành phố Hà Nội, căn hầm chỉ huy của Thành ủy Hà Nội trong những năm tháng chiến tranh phá hoại vẫn được bảo tồn một cách trân trọng. Những chiếc ca tráng men, những chiếc điện thoại quay số vẫn được lưu giữ nguyên vẹn như một chứng tích về Hà Nội anh hùng, kiên cường, bất khuất.

Cách đây 12 năm (2012), nhân kỷ niệm 40 năm Chiến thắng Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không, Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long đã mở cửa căn hầm chỉ huy tác chiến nằm bên dưới tòa nhà Cục Tác chiến trong khuôn viên Hoàng thành Thăng Long cho du khách tham quan. Căn hầm được xây dựng vào những ngày đầu đế quốc Mỹ gây ra chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ nhất cuối năm 1964, do Trung đoàn 259 Cục công binh thiết kế và thi công.

Bà Katherine Muller Marin, nguyên Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Hà Nội, đã chia sẻ với báo giới rằng, khi tham quan căn hầm bà như thấy lại một thời kỳ lịch sử, tái hiện thời kỳ đấu tranh anh dũng và chiến thắng của quân đội, nhân dân Việt Nam. Căn hầm hiện được bảo tồn nguyên vẹn theo đúng định hướng của UNESCO về bảo tồn di sản.

Căn hầm đẳng cấp ‘5 sao’

Tháng 8/2011, khi khách sạn Sofitel Legend Metropole Hà Nội tiến hành nâng cấp Bamboo Bar thì tình cờ phát hiện một căn hầm bí mật. Sau khi khoan một lỗ rộng 1m2 gần khu vực bể bơi thì lộ ra căn hầm rộng chừng 40m2.

Tổng Giám đốc Khách sạn Sofitel Legend Metropole Hà Nội lúc bấy giờ là ông Kai Speth đã thốt lên: “Chúng tôi chưa từng thấy có một khách sạn nào khác ở Việt Nam hay nước ngoài có được một hầm trú ẩn cho khách và nhân viên đáng giá như thế này”.

Khách sạn Sofitel Legend Metropole Hà Nội cũng đã tìm được nhiều nhân chứng sống từng biết đến căn hầm bí ẩn này. Đặc biệt nhất là Jane Fonda - nữ diễn viên điện ảnh nổi tiếng người Mỹ đã sang Việt Nam trong mùa hè 1972 để phản đối cuộc chiến tranh phi nghĩa do đế quốc Mỹ gây ra tại Việt Nam. Khách sạn Sofitel Legend Metropole Hà Nội khi đó mang tên Thống Nhất là nơi bà chọn lưu trú.

Trong những ngày ở Hà Nội, giữa bom đạn ác liệt, Jane Fonda đã tới thăm trận địa pháo cao xạ, đội lên đầu chiếc mũ sắt, ngồi lên mâm pháo... và hát vang những bài hát ngợi ca hòa bình, tố cáo tội ác chiến tranh. Rồi đúng vào thời khắc nữ diễn viên chuẩn bị lên ô tô ra sân bay, còi báo động vang lên, bà cùng nhiều khách quốc tế được đưa xuống căn hầm bê tông cốt thép ngay dưới lòng khách sạn để tránh một đợt bom Mỹ điên cuồng trút xuống Thủ đô Hà Nội.

Đây cũng là khách sạn được phóng viên nhiều tờ báo quốc tế như: Akahata (Đảng Cộng sản Nhật Bản), báo L’Humanite (Đảng Cộng sản Pháp)... lựa chọn lưu trú để phản ánh tinh thần bất khuất, anh hùng của quân dân Thủ đô trong cuộc chiến chống chiến tranh phá hoại. Cũng ít người biết, tạp chí Life danh tiếng xuất bản ngày 7/4/1967 đã đăng ảnh hệ thống hố cá nhân sâu 1,5m ngay trên vỉa hè phía ngoài khách sạn Sofitel Legend Metropole Hà Nội, nay là quán cà phê La Terrasse ở phố Lê Phụng Hiểu. Tuy nhiên những hố cá nhân này không thông với căn hầm trú ẩn nằm trong khuôn viên khách sạn.

Ngày nay, lối lên xuống căn hầm trú ẩn lịch sử kể trên đã được xây dựng khá khang trang. Khách sạn cũng mở tour khám phá và tìm hiểu về lịch sử của căn hầm với tần suất 2 chuyến/ngày vào lúc 17h và 18h, nhưng chỉ dành cho khách thuê phòng và các nhà nghiên cứu...