Ngành thủy sản luôn được xem là một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế Việt Nam, đóng góp không nhỏ vào nguồn thu ngoại tệ từ xuất khẩu và đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, chất lượng sản phẩm thủy sản, đặc biệt là độ tươi của cá, đang là vấn đề được người tiêu dùng, nhà sản xuất và các cơ quan quản lý đặc biệt quan tâm.
Độ tươi của cá không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị thương mại mà còn quyết định đến sự an toàn thực phẩm và sức khỏe người tiêu dùng. Do đó, việc kiểm soát, đánh giá độ tươi của thủy sản một cách chính xác và khoa học là yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng sản phẩm, bảo vệ uy tín ngành hàng và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế.
Hiện nay, việc đánh giá độ tươi của cá ở nhiều nơi vẫn dựa trên phương pháp cảm quan truyền thống hoặc các phương pháp xét nghiệm đơn giản, chưa thực sự mang lại kết quả chính xác và khách quan. Sự thiếu đồng bộ trong quy trình kiểm tra chất lượng đã dẫn đến không ít trường hợp hàng thủy sản bị trả về hoặc bị giảm giá trị do không đáp ứng được yêu cầu về độ tươi.
Bên cạnh đó, các phương pháp hiện có chưa đủ khả năng phát hiện và định lượng các chỉ số hóa học đặc trưng liên quan đến quá trình phân hủy của cá một cách hiệu quả, dẫn đến việc đánh giá chất lượng còn mang tính chủ quan, thiếu tin cậy. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dùng mà còn làm giảm khả năng cạnh tranh của thủy sản Việt Nam trên thị trường xuất khẩu, khi nhiều nước nhập khẩu ngày càng yêu cầu khắt khe về chất lượng và an toàn thực phẩm.
Trước thực trạng đó, việc áp dụng các phương pháp khoa học hiện đại để đánh giá chất lượng thủy sản, đặc biệt là xác định độ tươi của cá bằng các chỉ số hóa học chính xác, trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14441:2025 được Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành chính là một bước tiến quan trọng trong việc chuẩn hóa quy trình xác định chỉ số K – một chỉ số biểu thị độ tươi của cá, thông qua phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC). Đây là phương pháp tiên tiến, cho phép định lượng chính xác các hợp chất đặc trưng trong quá trình phân hủy ATP (adenosine triphosphate) của cá, từ đó đánh giá khách quan về độ tươi và mức độ bảo quản của sản phẩm.
Chỉ số K là tỷ lệ phần trăm của các sản phẩm phân hủy ATP, bao gồm inosine (HxR) và hypoxanthine (Hx), so với tổng lượng ATP và các sản phẩm phân hủy trong mẫu cá. Chỉ số này càng thấp thì cá càng tươi, còn chỉ số càng cao thì cá đã bắt đầu phân hủy, mất đi chất lượng tươi ngon vốn có.
TCVN 14441:2025 dựa trên tiêu chuẩn quốc tế JAS 0023:2022 của Nhật Bản và hướng dẫn chi tiết quy trình lấy mẫu, chuẩn bị mẫu, điều kiện sắc ký, cách tính toán chỉ số K nhằm đảm bảo tính chuẩn xác và đồng nhất trong quá trình kiểm nghiệm.
Phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) được áp dụng trong tiêu chuẩn này sử dụng thiết bị hiện đại giúp tách và định lượng các hợp chất inosine và hypoxanthine trong mẫu cá một cách nhanh chóng, chính xác và nhạy bén. Qua đó, các doanh nghiệp và cơ quan quản lý có thể đánh giá được mức độ tươi của sản phẩm thủy sản với độ tin cậy cao, loại bỏ được các sai số do phương pháp cảm quan hoặc phương pháp truyền thống gây ra.
Ngoài ra, TCVN 14441:2025 còn cung cấp hệ thống ngưỡng chỉ số K tương ứng với các mức độ tươi khác nhau, giúp việc phân loại sản phẩm thủy sản trở nên đơn giản và khoa học hơn, từ đó nâng cao chất lượng và giá trị của sản phẩm trên thị trường.
Việc áp dụng tiêu chuẩn TCVN 14441:2025 mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho ngành thủy sản Việt Nam. Trước hết, nó giúp các doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo rằng cá được cung cấp đến người tiêu dùng luôn giữ được độ tươi ngon, an toàn và giá trị dinh dưỡng cao.
Thứ hai, tiêu chuẩn này tạo ra một cơ sở pháp lý và kỹ thuật vững chắc để các cơ quan quản lý nhà nước thực hiện công tác kiểm tra, giám sát chất lượng thủy sản một cách minh bạch và hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, với việc áp dụng phương pháp hiện đại như HPLC, các sản phẩm thủy sản Việt Nam sẽ dễ dàng đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường xuất khẩu, góp phần mở rộng thị trường và nâng cao uy tín của ngành trên trường quốc tế.
Tổng thể, TCVN 14441:2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc chuẩn hóa và nâng cao chất lượng kiểm tra độ tươi của sản phẩm thủy sản tại Việt Nam. Việc áp dụng tiêu chuẩn này không chỉ giúp đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành thủy sản trên thị trường trong nước và quốc tế. Đây là cơ sở để xây dựng một ngành thủy sản phát triển bền vững, đồng thời hướng tới việc đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Với sự quyết tâm và nỗ lực đồng bộ từ các bên liên quan, tiêu chuẩn TCVN 14441:2025 sẽ trở thành công cụ hữu hiệu thúc đẩy sự phát triển toàn diện và bền vững của ngành thủy sản Việt Nam trong tương lai.