Việc nuôi dạy và chăm sóc con cái là một hành trình dài, và mỗi giai đoạn của nó đều đánh dấu sự thay đổi về tâm lý và tính cách của con. Cha mẹ cần tỉ mỉ quan sát và áp dụng phương pháp nuôi dạy phù hợp với từng đợt phát triển của con.
Nhà tâm lý học người Anh Sylvia đã từng chia sẻ: "Tình yêu thực sự của cha mẹ là để đứa trẻ tách khỏi cuộc sống của họ như một cá thể độc lập. Sự phân tách này diễn ra càng sớm thì bạn càng là cha mẹ thành công".
Thực tế cho thấy cha mẹ đóng vai trò quan trọng nhất trong sự phát triển của con cái. Mặc dù cha mẹ hiện đại thường quan tâm đến thành tích học tập của con, nhưng việc kiểm soát quá mức có thể gây phản tác dụng.
Để giáo dục con cái thành công, cha mẹ cần hết sức chú trọng đến điều này và có thể cần bỏ qua một số hành động kiểm soát không cần thiết.
1. Không hối thúc, trẻ sẽ ngày càng tự giác
"Trời đất, sao con làm gì cũng chậm chạp thế, chán thật đấy"; "Hằng sáng đều phải nhắc nhở, lại còn muộn nữa kia"; "Thôi ăn thêm đi, đừng lười ăn như thế nữa"... Rất nhiều bậc cha mẹ đã sử dụng cách thức thúc giục con cái như vậy. Tuy nhiên, đôi khi việc thúc giục có thể gây ra tác dụng ngược.
Mỗi đứa trẻ khi chào đời mang theo nhịp điệu và cái riêng biệt của mình. Nếu cha mẹ áp đặt yêu cầu phải tuân thủ theo nhịp điệu của người lớn, điều này có thể ảnh hưởng đến cả thể chất và tinh thần của trẻ.
Thêm vào đó, hành vi thúc giục như vậy còn khiến trẻ cảm thấy rằng, nếu có cha mẹ quản lý thời gian thì mọi hoạt động đều phải diễn ra đúng giờ, không chấp nhận được muộn màng. Điều này có thể làm yếu đi khái niệm về thời gian của trẻ, tạo ra ấn tượng rằng mọi việc đều phải theo quy luật và không chịu được sự linh hoạt.
2. Không lo lắng những điều trong khả năng của trẻ
Trẻ nhỏ thường có khả năng bắt chước và chúng học được nhiều kỹ năng thông qua việc quan sát hành vi của cha mẹ.
Ví dụ, trẻ có thể học cách làm việc nhà và dọn dẹp ngôi nhà từ cha mẹ. Tuy nhiên, một số người lo lắng rằng việc này có thể làm tổn thương và mệt mỏi cho con, do đó họ cản trở trẻ khi chúng muốn bắt chước hành động của mình. Nếu lo lắng này kéo dài, có thể dẫn đến sự nuông chiều.
Những đứa trẻ được bảo bọc và nuông chiều quá mức thường phát triển tính cách ích kỷ, bướng bỉnh và thiếu kỹ năng sống cần thiết, điều này có thể làm trở ngại cho sự phát triển bình thường trong tương lai.
Thay vì bảo vệ trẻ và ngăn cản mọi thứ, nên để trẻ thực hiện những công việc phù hợp với khả năng của mình để phát triển sức mạnh trí não và rèn luyện khả năng thực hành. Tuy nhiên, cha mẹ vẫn nên ở bên để hỗ trợ và đồng hành, đặc biệt khi trẻ cần sự giúp đỡ.
3. Tạo ranh giới giữa cha mẹ và con cái
Nhà trị liệu tâm lý người Đức nổi tiếng Bert Hellinger từng nói: "Một gia đình tốt phải có ý thức về ranh giới". Nếu gia đình thiếu ý thức về việc này, thứ chờ đợi họ phía trước là một bi kịch. Ý thức về ranh giới được hiểu là bố mẹ nên tôn trọng không gian và ý tưởng của con cái, đồng thời cho con tự do suy nghĩ và bày tỏ quan điểm cá nhân, từ đó có thể hỗ trợ con trong việc đưa ra các quyết định hợp lý nhất.
Tự hỏi xem bố mẹ đã thực sự biết ranh giới giữa họ và con cái để có thể theo dõi và giám sát mà không đụng chạm đến sự riêng tư của trẻ chưa. Những cha mẹ không có ý thức về ranh giới, dưới chiêu bài suy nghĩ vì lợi ích của trẻ không chỉ xâm phạm không gian riêng tư mà xâm phạm tới quyền được suy nghĩ tự do của con cái. Đây là lý do khiến trẻ mất đi lý tưởng thực sự của chúng. Trẻ cũng không thể có một không gian độc lập riêng trên con đường trưởng thành sau này.
Khi trẻ nhận được sự tôn trọng từ bố mẹ, chúng sẽ ý thức hơn với hành động, cuộc sống của mình để hoàn thiện nhân cách và có những bước tiến dài trên quá trình phát triển bản thân.
4. Không lo lắng về những sáng tạo của trẻ
Ngay từ khi chào đời, trẻ đã có tính tò mò và có cách quan sát cũng như khả năng tư duy độc lập của riêng mình. Khả năng bẩm sinh này khiến chúng có những ý tưởng và giải pháp riêng khi gặp vấn đề, dù người lớn có thể thấy vô lý.
Đôi khi những sản phẩm của trẻ khiến người lớn không hiểu gì nhưng đừng chê bai hay dè bỉu mà vô tình làm mất đi cảm hứng sáng tạo ở trẻ. Điều cha mẹ phải làm là tôn trọng con, khuyến khích con phát triển tư duy, cố gắng đối mặt với vấn đề và nghĩ ra giải pháp. Nhiều người lớn quá hào phóng với hình phạt, chê bai trẻ và tiết kiệm quá đáng những lời khen, sự khuyến khích. Điều này làm mất đi chất xúc tác kì diệu nuôi dưỡng hành vi sáng tạo ở trẻ.
Trong quá trình trẻ trưởng thành, cha mẹ cũng nên nhắc nhở con không nên dao động khi đã có lựa chọn của chính mình.
5. Không can thiệp vào việc trẻ mang lại lợi ích cho người khác
Một số trẻ sống khép kín và không thích gần gũi người khác, trong khi số khác lại nhiệt tình, hào phóng và cởi mở trong các mối quan hệ. Một phần nguyên nhân của sự khác biệt tính cách này đến từ di truyền nhưng phần lớn đến từ sự giáo dục của cha mẹ.
Nhiều cha mẹ cho rằng thời gian của con nên tập trung vào việc học. Điều này có thể cản trở khả năng giao tiếp của con và không thể khiến trẻ thấm nhuần được các khái niệm như "chia sẻ", "giúp đỡ" hay "quan tâm". Cách dạy dỗ này sẽ tạo ra một đứa trẻ chỉ chú ý đến bản thân hơn là quan tâm tới người khác. Những đứa trẻ như vậy không muốn giao tiếp, chỉ làm mọi thứ một mình. Cuộc sống tương lai của chúng chắc chắn sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
Bởi vậy, trẻ cần được giáo dục về việc "cho đi" và biết cách giúp đỡ người khác để có thể phát triển một tâm lý lành mạnh. Khi trẻ giúp đỡ người khác với ý định tốt tức là trẻ đang đạt được thành tựu của chính mình.
6. Không kỳ vọng quá mức vào con
Trong gia đình, đứa trẻ luôn là trung tâm. Ngay từ khi được sinh ra, các bậc cha mẹ luôn đau đầu về những kế hoạch dành cho con như: học mẫu giáo, tiểu học, trung học rồi đại học ở đâu. Việc làm, kết hôn, rồi mua nhà... sau này sẽ thế nào? Quá trình này lại chứa đựng nhiều sự so sánh, nỗ lực, hy vọng rồi thất vọng, tiếc nuối... Cho đến khi trẻ trưởng thành, cha mẹ lại trông đợi sự hiếu thuận báo đáp của con cái.
Thực tế, sự kỳ vọng quá cao không chỉ gây áp lực cho cha mẹ, mà bản thân con cái cũng mỏi mệt. Nếu cha mẹ có thể nhìn vào bản chất vấn đề này và từ bỏ mọi kỳ vọng về danh tiếng, địa vị, tài sản của trẻ trong tương lai. Thay vì thế, quan tâm nhiều hơn tới sự an yên, hài lòng trong tâm hồn con và chính mình. Nếu thực hiện được, nhiệm vụ làm cha mẹ sẽ tự khắc trở nên dễ dàng hơn nhiều.