Hằng năm Tết đến, xuân về nhân dân đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, có tục lệ cổ truyền mở hội đua thuyền vui xuân tại đình làng để tri ân các vị thần linh phù hộ cho dân làng bình an, mùa màng tươi tốt, được mùa.
Lý Sơn trước đây có 2 xã là An Vĩnh và An Hải. Hội đua thuyền diễn ra riêng tại mỗi xã gần như đồng thời. Sở dĩ gọi là “đua thuyền tứ linh” vì trong cuộc đua có sự tham gia tranh tài của 4 con thuyền, mỗi thuyền mang tên một con vật trong bộ tứ linh, đó là: Long, Ly (Lân), Quy, Phụng (Phượng). Chính vì vậy việc trang trí thuyền đua rất công phu, đòi hỏi người thợ phải tỉ mỉ từng đường nét để tạo nên hình thù, thần thái linh vật trên thuyền đua.
Với người dân quê hương Hải đội Hoàng Sa, đây là lễ hội lớn nhất và được chờ đợi nhất mỗi dịp xuân về Tết đến. Trải qua gần 200 năm, Lễ hội đua thuyền tứ linh vừa được được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Đồng thời, tổ chức hội đua thuyền để tưởng nhớ các vị tiền hiền đã có công khai khẩn định cư xây dựng cuộc sống lâu dài trên đảo và cũng là dịp để người dân trên đảo rèn luyện, thi thố tài năng, điều khiển ghe thuyền trên biển của các chàng trai trên đảo.
Cụ ông Nguyễn Quang Nguyên, ở thôn Tây An Hải, huyện Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi cho biết: “Cuối năm là phải tu bổ lại thuyền, đồng thời chọn những vận động viên có khả năng nhất để thử thuyền, làm sao cho thuyền đi nhanh nhất. Đến ngày đua thuyền đầu năm Tân Sửu cũng nhờ ơn trên phù hộ thuyền của mình để kiếm cúp".
Việc thử thuyền đua kéo dài trong nhiều ngày cho đến khi thực sự nhuần nhuyễn, lướt nhanh trên biển. Không khí chuẩn bị của các làng trên đảo sôi nổi, ai ai cũng háo hức chờ đợi đến ngày khai hội đua thuyền đầu xuân mới Tân Sửu. “Tết thì Lý Sơn chỉ có đua thuyền là vui nhất trong mấy ngày Xuân. Tết Cổ truyền nếu không có Lễ hội đua thuyền thì sao ra Tết được. Ai cũng mong chờ, từ học sinh sinh viên dù ở đâu, làm ăn xa thì Tết cũng tề tựu về quê hương đón Tết sau đó xem hội đua thuyền", ông Nguyên chia sẻ.
Người dân đảo Lý Sơn háo hức chờ đến ngày khai hội đua thuyền đầu xuân Tân Sửu. Người dân Lý Sơn quan niệm, dịp đua thuyền đầu xuân mới làng nào về đích đầu tiên thì năm đó, người dân địa phương sẽ gặp nhiều may mắn, bình yên, làm ăn thuận lợi. Vì thế, ngay từ đầu tháng Chạp, người dân các làng trên đảo quyên góp tiền của để đóng mới hoặc sửa lại thuyền đua. Tiếp đó, chọn những ngư dân khỏe mạnh, giỏi nghề đi biển để luyện tập thử thuyền.
Lý Sơn có 8 thuyền đua mang biểu tượng tứ linh, mỗi thuyền đua gắn liền với các thôn, xóm trên đảo. Những ngày cận Tết trên đảo Lý Sơn thêm hối hả, đông vui hơn bởi không khí chuẩn bị cho Lễ hội đua thuyền. Tuy tất bật những ngày cuối năm, nhưng người dân vẫn say sưa chăm chút cho thuyền đua của mình với hy vọng có được kết quả tốt trong ngày khai hội đua thuyền đầu xuân mới.
Mỗi đội đua thường có 15 người, đều là nam giới, trong đó có 1 tổng lái, 1 tổng thương, 1 tổng mũi, và 12 tay chèo. Tổng mũi là người chỉ huy, ngồi ở đầu thuyền; tổng thương ở giữa lo tát nước; tổng lái chiếm vị trí đuôi thuyền, là tay chèo lão luyện, vừa dùng mái chèo giữ thăng bằng cho con thuyền khi lướt nhanh về phía trước, vừa ra những động tác mạnh mẽ, khéo léo lái con thuyền đua ở những điểm quay đầu.
Ông Trương Văn Sửu, Trưởng Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi cho biết: Lễ hội đua thuyền tứ linh ở Lý Sơn bắt đầu từ mùng 4 đến mùng 8 Tết Nguyên đán hàng năm: “Các thôn, khu dân cư những ngày này không khí chuẩn bị thuyền đua sôi nổi. Vận động viên luyện tập và mọi khâu chuẩn bị cho lễ nghi tổ chức lễ hội đến tận bây giờ hết sức là chu đáo và bài bản. Hoạt động đua thuyền là hoạt động truyền thống mà người dân trên đảo hết sức là mong chờ".