Bộ VHTT&DL vừa có quyết định số 2192/QĐ-BVHTTDL, đưa lễ đón tiếng sấm đầu năm của dân tộc Ơ Đu ở xã Nga My - Nghệ An vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thuộc loại hình tập quán xã hội và tín ngưỡng.
Lễ đón tiếng sấm đầu năm là lễ hội lớn, có nhiều lễ thức mang đậm sắc thái văn hóa độc đáo, đặc trưng riêng có của dân tộc Ơ Đu. Nghi lễ này đã tồn tại khoảng 100 năm qua - một nghi lễ không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt văn hóa của cộng đồng dân tộc Ơ Đu, một trong năm dân tộc ít người nhất ở Việt Nam.
Lễ hội đón tiếng sấm đầu năm thường diễn ra vào khoảng tháng 3 dương lịch. Ảnh: Đình Tuân
Lễ hội này mang ý nghĩa cầu chúc cho bản làng bình yên, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và sức khỏe dồi dào cho dân làng. Lễ hội đón tiếng sấm đầu năm cũng là dịp để nhớ về cội nguồn nên tất cả mọi người đều cảm thấy vui vẻ, phấn khởi, đoàn kết.
Theo các cụ cao niên người Ơ Đu ở bản Văng Môn, xã Nga My, ngày trước, do chưa có lịch tính thời gian một cách rõ ràng nên tổ tiên của người Ơ Đu chỉ biết lấy tiếng sấm để làm dấu hiệu khởi đầu cho một năm mới. Do vậy, tiếng sấm đầu tiên trong năm là dấu hiệu của một năm mới đã đến và đồng bào dân tộc Ơ Đu sẽ tổ chức lễ mừng.
Lễ hội tiếng sấm đầu năm thường diễn ra vào khoảng tháng 3 dương lịch, kéo dài từ 3-5 ngày, được tổ chức ngoài trời với mong muốn được giao tiếp với thần linh tốt hơn.
Trong lễ hội, người Ơ Đu còn tổ chức phong chức cho các già làng, thầy mo, đổi tên cho đàn ông trưởng thành, làm lễ tiễn linh hồn người chết, bỏ tang cho người góa bụa và đặt tên cho trẻ sinh trong năm.
Trước khi tổ chức lễ, người dân phải chuẩn bị một mâm cỗ để thông báo và xin phép thổ địa. Tiếp đó, để cử hành nghi lễ, người dân phải chuẩn bị 2 mâm cỗ, 1 mâm cúng thần sấm và tổ tiên, 1 mâm để tổ chức vía làng, buộc chỉ cổ tay.
Trong ngày đầu tiên của lễ hội, người dân bản Văng Môn dậy sớm, mang vật dụng như nồi niêu, xoong chảo, dao, gùi, mâm bát ra dòng suối thiêng Nậm Ngân để rửa, lau chùi sạch sẽ, với ý nguyện cầu mong cho những vận xui, đen đủi của năm cũ trôi qua, bước sang năm mới gặp nhiều may mắn.
Lễ đón tiếng sấm đầu năm là lễ hội có nhiều lễ thức mang đậm sắc thái văn hóa độc đáo, đặc trưng riêng có của dân tộc Ơ Đu. Ảnh: Đình Tuân
Những cháu nhỏ được cha mẹ rửa mặt bằng nước suối thiêng để mong lớn lên khỏe mạnh, thông minh, lanh lợi. Đàn ông cũng ra suối rửa chân, lội ngược dòng nước để mong có sức khỏe tốt, dẻo dai khi đi nương rẫy.
Sau nghi thức “tẩy trần” ở dòng suối thiêng Nậm Ngân, mọi người di chuyển về địa điểm tiến hành các lễ thức cúng cầu may trong ngày đầu tiên của năm mới. Trên đường di chuyển, mọi người đều chào hỏi, chúc sức khỏe đến những người mình gặp trên đường.
Người Ơ Đu thực hiện nghi thức đầu tiên trong Lễ hội tiếng sấm đầu năm là nghi thức cúng bản, với các lễ vật như gà luộc, xôi nếp và rượu trắng. Thầy mo chủ lễ đọc những lời khấn cầu thông báo và xin phép thổ địa, thổ công cho phép dân bản tổ chức đón năm mới trên địa bàn.
Sau lễ cúng bản là cúng thần sấm, cúng tổ tiên và cúng làm vía cho dân bản. Lễ vật được bày trên hai chiếc mâm cúng đan bằng mây và lót lá chuối.
Đây là những món ăn truyền thống của đồng bào Ơ Đu được chế biến từ những nguyên liệu lấy từ núi rừng như: Thủ lợn luộc, cá suối nướng, các loại thịt luộc, cơm lam, rượu đựng ống nứa, rêu đá, lạp cá, nhoọc chuột, lá môn...
Các mâm cúng được sắp đặt xong, thầy mo cầu khấn để cầu mong thần sấm, tổ tiên về thụ lễ vật và ban phát cho bản làng được yên bình, ấm no, mưa thuận gió hòa, thiên nhiên tươi tốt, mọi người trong bản dồi dào sức khỏe, thuận lợi trong công việc, làm ăn, học tập...
Mâm cúng thần sấm và tổ tiên gồm có thủ lợn, moọc cá, moọc chuột, cá nướng, xôi, rượu... Ảnh: Đình Tuân
Kết thúc lễ cúng, thầy mo và các già làng trong bản sẽ cùng nâng chén rượu để cầu mong những điều tốt đẹp đến với bản làng trong năm mới. Dân bản cùng thực hiện nghi thức buộc chỉ đen vào cổ tay cho nhau với ý nghĩa cầu chúc sức khỏe, may mắn và bình an cho mỗi người. Người được buộc sợi chỉ vào cổ tay sẽ không được tháo ra cho đến lễ hội năm sau. Bên mâm cúng vía, lễ đặt tên cho những cháu nhỏ trong bản cũng được thực hiện.
Sau khi xong phần lễ, sẽ đến phần hội với những hoạt động tập thể sôi nổi như múa hát, chơi các trò chơi dân gian như: Đánh khăng, chọi gà, đi cà kheo...