Theo số liệu của Euromonitor 2023, tổng tiêu thụ nước giải khát có đường đã tăng từ 1,59 tỷ lít năm 2009 lên 6,67 tỷ lít vào năm 2023, tức là tăng 420%. Tiêu thụ bình quân đầu người cũng có sự gia tăng mạnh.
Bộ Y tế đề xuất áp thuế TTĐB lên đồ uống có đường như một giải pháp quan trọng (hình minh họa)
Trung bình người Việt Nam tiêu thụ khoảng 46,5g đường tự do/người/ngày, gần bằng mức giới hạn tối đa (50g/người/ngày) theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và cao gần gấp đôi so với mức có lợi cho sức khỏe là dưới 25g/người/ngày (cho một người trưởng thành).
Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ pháp chế (Bộ Y tế) cho biết tiêu thụ nhiều đồ uống có đường thiếu kiểm soát làm gia tăng tỉ lệ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp cũng như các biến chứng về bệnh tim mạch, đột quỵ và tử vong cùng các bệnh về xương răng, bệnh lý thận - tiết niệu, bệnh lý đường tiêu hóa, sa sút trí tuệ...
Để đối phó với thực trạng này, Bộ Y tế đề xuất áp thuế TTĐB lên đồ uống có đường như một giải pháp quan trọng. Việc áp thuế sẽ tác động làm tăng giá sản phẩm, khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn các đồ uống lành mạnh hơn. Điều này giúp giảm nguy cơ béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn uống, đặc biệt là bệnh đái tháo đường đang có xu hướng gia tăng mạnh mẽ trong thời gian gần đây. Bà Thủy nhấn mạnh, đây là biện pháp mà WHO khuyến nghị nhằm giảm mức tiêu thụ và khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn các sản phẩm lành mạnh hơn.
Bộ Y tế đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Tài chính trong việc cung cấp thông tin về thực trạng sử dụng và tác hại của đồ uống có đường. Bộ Tài chính đã đưa đồ uống có đường vào diện đánh thuế trong dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Tuy nhiên, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt biệt đối với đồ uống có đường lần đầu tiên được đưa ra trong dự thảo Luật này, do đó, vẫn còn gặp phải nhiều ý kiến trái chiều, chủ yếu từ ngành công nghiệp đồ uống.
Bộ Tài chính đề xuất mức thuế là 10% để khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu các loại nước giải khát có lượng đường thấp, đồng thời nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về tác hại của đồ uống có đường.
Tại tọa đàm, bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng áp thuế tiêu thụ đặc biệt là biện pháp hiệu quả để làm giảm sử dụng nước ngọt và hiện là thời điểm thích hợp, cần thiết để áp thuế đồ uống có đường.
"Việt Nam nên xem xét áp dụng lộ trình tăng thuế hàng năm để thuế mặt hàng đồ uống có đường ở mức 40% giá bán nhà sản xuất (tức là 20% giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO) vào năm 2030 để bảo vệ sức khỏe cho thế hệ tương lai"- ông Lâm đề xuất.
Theo khuyến cáo của WHO, để giảm tiêu thụ đồ uống có đường, giá bán lẻ đồ uống có đường cần phải tăng 20% trở lên, tương đương với thuế suất tiêu thụ đặc biệt trên giá xuất xưởng phải là 40%. Giải pháp này sẽ góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng, tăng thu cho ngân sách, giúp giảm chi phí chăm sóc sức khỏe với các bệnh có liên quan, giảm tổn thất năng suất lao động về dài hạn.
Đồng quan điểm, đại diện UNICEF đưa ra khuyến nghị của WHO và nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng thuế TTĐB để kiểm soát tiêu thụ đồ uống có đường. Đại diện UNICEF cho rằng, Việt Nam cần tăng cường các quy định về ghi nhãn thực phẩm như ghi nhãn dinh dưỡng, hàm lượng đường ở mặt trước; yêu cầu ghi cảnh báo nguy cơ ảnh hưởng đến sức khoẻ do tiêu thụ nhiều đường.
Ngoài ra, Việt Nam nâng cao nhận thức của cộng đồng về ảnh hưởng của đồ uống có đường lên sức khoẻ; kiểm soát chặt chẽ hơn việc bán, quảng cáo, tiếp thị, tài trợ các sản phẩm đồ uống có đường... Còn nghiên cứu được tiến hành bởi Trường Đại học Y tế Công cộng cũng ước tính mức thuế suất 40% sẽ dẫn đến giảm tiêu dùng và giảm được 2% tỷ lệ thừa cân, 1,5% tỷ lệ béo phì, phòng tránh được hơn 81.462 ca đái tháo đường tuýp 2 và tiết kiệm được 24,55 triệu USD (hơn 600 tỷ đồng) chi phí y tế.
Theo các chuyên gia, thuế là giải pháp có chi phí thấp nhưng hiệu quả cao trong giảm tiêu dùng các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe. Đây cũng là giải pháp dự phòng hữu hiệu đã được WHO và Ngân hàng Thế giới (WB) khuyến cáo các nước áp dụng.