Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) không chỉ là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn mà còn là cơ hội để khẳng định thương hiệu và giá trị của sản phẩm địa phương trên thị trường trong và ngoài nước. Tuy nhiên, để các sản phẩm OCOP thực sự có sức cạnh tranh và chỗ đứng bền vững, việc áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng là yêu cầu bắt buộc và cấp thiết.
Tính đến cuối năm 2024, cả nước đã có trên 10.000 sản phẩm OCOP được công nhận từ 3 sao trở lên, trong đó nhiều sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế, xuất khẩu đi nhiều nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, EU, Mỹ...
Tuy nhiên, bên cạnh số lượng tăng nhanh, vẫn còn không ít sản phẩm OCOP gặp khó khăn trong việc duy trì chất lượng ổn định, đáp ứng yêu cầu về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn hóa trong sản xuất. Điều này khiến nhiều sản phẩm chỉ dừng lại ở mức tiêu thụ nội địa hoặc chưa phát triển được thương hiệu lâu dài.
Việc ứng dụng các tiêu chuẩn quốc tế và quốc gia về chất lượng như: ISO, HACCP, GMP, VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ... giúp nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo đảm an toàn thực phẩm. Xác định được vai trò đó, nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã trên địa bàn tỉnh đã đầu tư công nghệ, thiết bị hiện đại, ứng dụng quy trình tiên tiến vào các khâu sản xuất, chế biến nhằm nâng sức cạnh tranh và gia tăng giá trị sản phẩm.
Theo quy định, để được chứng nhận là sản phẩm OCOP, các cơ sở sản xuất phải có hệ thống kho bảo quản hàng hóa, nguyên liệu đạt tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm. Đồng thời có sự quan tâm, đầu tư đến hoạt động truy xuất nguồn gốc, hồ sơ công bố chất lượng, hình thức mẫu mã, bao bì nhãn mác phù hợp. Trong đó, đối với sản phẩm 3 sao cần có kế hoạch kiểm soát chất lượng sản phẩm, ghi hồ sơ lô sản xuất; đối với sản phẩm 4 sao phải có chứng nhận quản lý chất lượng tiên tiến ISO/GMP/HACCP… và bảo vệ môi trường theo các quy định hiện hành. Về quy trình sản xuất phải được xây dựng từ khâu nguyên liệu đầu vào đến quá trình sơ chế, chế biến, bao gói, bảo quản và xuất bán ra thị trường.
Tại thị xã Chũ – Bắc Giang, Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu thực phẩm Toàn Cầu đã đầu tư hơn 2 tỷ đồng sử dụng công nghệ đóng gói khí quyển đạt tiêu chuẩn quốc tế với ưu điểm là kéo dài thời gian bảo quản và tăng độ tươi ngon của các sản phẩm chế biến. Nhờ đó đến nay, Công ty có những sản phẩm OCOP như vải thiều đông lạnh, nước ép vải thiều, nước hoa quả đóng lon, ngô ngọt đóng hộp, đậu tương, đậu bắp... xuất khẩu sang những thị trường cao cấp như: Nhật Bản, châu Âu, Úc... Đặc biệt, nhiều sản phẩm OCOP của Công ty đã đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng quốc tế như: ISO, HACCP, BNC của Anh, Hoa Kỳ...
Mặc dù nhận thức về vai trò của tiêu chuẩn trong nâng cao chất lượng sản phẩm OCOP đang được cải thiện, nhưng trên thực tế, việc triển khai tại nhiều địa phương còn gặp không ít rào cản. Đó là thiếu nguồn lực về tài chính, nhân lực kỹ thuật; doanh nghiệp, hợp tác xã nhỏ chưa đủ điều kiện tiếp cận quy trình chứng nhận; hoặc chưa có sự hỗ trợ đồng bộ từ chính quyền địa phương.
Ngoài ra, không ít cơ sở sản xuất vẫn duy trì phương thức sản xuất truyền thống, thiếu hồ sơ kỹ thuật, không có kế hoạch kiểm soát chất lượng – dẫn đến sản phẩm khó được đánh giá theo tiêu chuẩn, gây khó khăn cho việc nâng sao OCOP.
Để thúc đẩy việc áp dụng tiêu chuẩn trong sản xuất OCOP, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ từ nhiều phía. Trước hết, chính quyền các cấp cần đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho các chủ thể OCOP về vai trò và lợi ích của việc tiêu chuẩn hóa.
Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế hỗ trợ tài chính, tư vấn kỹ thuật cho các doanh nghiệp, hợp tác xã trong quá trình chuyển đổi quy trình sản xuất và chứng nhận tiêu chuẩn. Việc lồng ghép chương trình OCOP với các chính sách phát triển khoa học – công nghệ, phát triển vùng nguyên liệu bền vững cũng là giải pháp hiệu quả.
Ngoài ra, việc thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chất lượng sản phẩm OCOP sau công nhận cần được chú trọng hơn, tránh tình trạng “chạy theo danh hiệu” nhưng không đảm bảo chất lượng thực tế.