Các hóa chất vĩnh viễn, được gọi tắt là PFAS, là một nhóm hóa chất gồm hơn 4.500 hoạt chất không phân hủy sinh học. Chúng bắt đầu được sử dụng từ những năm 1940 và đến ngày nay, vẫn xuất hiện trong nhiều sản phẩm tiêu dùng và công nghiệp do khả năng kháng mỡ, dầu, nước và nhiệt.
Những hóa chất này hiện vẫn đóng một vai trò quan trọng trong sản xuất các mặt hàng gia dụng như chảo chống dính, hàng dệt may, bọt chữa cháy và bao bì thực phẩm. Điều đặc biệt nguy hiểm của PFAS là tính chất gần như không thể phá hủy, khiến chúng tích tụ trong môi trường qua thời gian, từ không khí, đất đến nước và thậm chí cả cơ thể con người.
Trên toàn thế giới, ngày càng nhiều tiếng nói yêu cầu việc thiết lập các quy định chặt chẽ hơn đối với PFAS. Điều này là do nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng PFAS có liên quan đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm tổn thương gan, tăng cholesterol, giảm phản ứng miễn dịch và thậm chí là một số loại bệnh ung thư. Việc kiểm soát sử dụng và xử lý chất ô nhiễm này trở thành một ưu tiên hàng đầu để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và duy trì sự cân bằng của hệ sinh thái toàn cầu.
Để đánh giá ảnh hưởng của ô nhiễm PFAS trong cá nước ngọt tại địa phương, một nhóm các nhà nghiên cứu đã thực hiện phân tích trên hơn 500 mẫu từ các sông và hồ trên khắp nước Mỹ trong giai đoạn từ năm 2013 đến 2015. Các kết quả của nghiên cứu, được công bố trên tạp chí Nghiên cứu Môi trường, cho thấy mức độ trung bình của PFAS trong các loại cá đạt 9.500 nanogam/kg.
Gần 75% số "hóa chất vĩnh viễn" được xác định thuộc loại PFOS, một trong những dạng phổ biến và nguy hiểm nhất trong họ PFAS.
Theo tính toán của các nhà nghiên cứu, việc chỉ cần ăn một con cá nước ngọt có thể tương đương với việc uống nước có nồng độ PFOS ở mức 48 phần nghìn tỷ trong một tháng. Điều này làm nổi bật rằng ăn cá đã trở thành nguồn tiếp xúc với PFAS đáng kể, thậm chí độc hại hơn việc uống nước ô nhiễm trong suốt một tháng. Năm ngoái, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ đã giảm mức an toàn của PFOS trong nước uống xuống còn 0,02 phần nghìn tỷ, đặt ra thách thức nghiêm túc về an toàn của nguồn cá. Ngoài ra, nghiên cứu còn chỉ ra rằng tổng mức PFAS trong cá nước ngọt cao gấp 278 lần so với mức được đo lường trong cá bán thương mại.
David Andrews, một nhà khoa học cao cấp tại Nhóm Công tác Môi trường phi lợi nhuận, người đứng đầu nghiên cứu, nói rằng ông đã lớn lên bằng cách đánh bắt và ăn cá.
“Giờ tôi không thể nhìn vào một con cá mà không nghĩ đến việc nhiễm PFAS”, nhà khoa học này chia sẻ.
"Những phát hiện này đặc biệt liên quan đến tác động đối với các cộng đồng thiệt thòi, những người phải tiêu thụ cá như một nguồn cung cấp protein hoặc vì các lý do xã hội hoặc văn hóa. Nghiên cứu này khiến tôi vô cùng tức giận vì các công ty sản xuất và sử dụng PFAS đã làm ô nhiễm toàn cầu và không phải chịu trách nhiệm gì", ông nói thêm.
Patrick Byrne, một nhà nghiên cứu ô nhiễm môi trường tại Đại học Liverpool John Moores của Vương quốc Anh dù không tham gia vào nghiên cứu, cũng cho biết PFAS "có lẽ là mối đe dọa hóa học lớn nhất mà loài người phải đối mặt trong thế kỷ 21".
Ông nói: “Nghiên cứu này rất quan trọng vì nó cung cấp bằng chứng đầu tiên về sự lây lan rộng rãi của PFAS trực tiếp từ cá sang người.”
Nhà nghiên cứu Andrew đang kêu gọi đưa ra các quy định nghiêm ngặt hơn để chấm dứt tất cả việc sử dụng PFAS không cần thiết.
Nghiên cứu được đưa ra sau khi Đan Mạch, Đức, Hà Lan, Na Uy và Thụy Điển đã đệ trình đề xuất cấm PFAS lên Cơ quan Hóa chất Châu Âu của EU. Cơ quan này sau đó cho biết trong một tuyên bố rằng đề xuất này là "một trong những đề xuất rộng nhất trong lịch sử của EU", được đưa ra sau khi 5 quốc gia nhận thấy rằng PFAS không được kiểm soát đầy đủ và cần có quy định trên toàn khối.