Việt Nam cần sớm xây dựng cơ sở dữ liệu đất quốc gia, ban hành bộ tiêu chí sức khỏe đất lúa

Ông Vũ Năng Dũng, Chủ tịch Hội Khoa học đất Việt Nam, nhấn mạnh: lúa là cây trồng chủ lực của ngành nông nghiệp Việt Nam, gắn với sinh kế của hơn 60% dân số nông thôn. Năm 2023, diện tích trồng lúa chiếm 33,7% tổng diện tích đất canh tác, góp phần đảm bảo an ninh lương thực và nâng cao vị thế xuất khẩu gạo của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Hình minh họa

Tuy nhiên, theo ông Dũng, sau nhiều năm thâm canh và sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật quá mức, đất trồng lúa tại nhiều nơi đã bị suy thoái, giảm độ phì nhiêu và thay đổi hệ vi sinh vật. Cùng với tác động của biến đổi khí hậu – xâm nhập mặn, hạn hán, lũ lụt – nhiều vùng đất bị nén chặt, giảm độ xốp, giảm chất hữu cơ, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng hạt gạo.

“Phục hồi sức khỏe đất cần được xem là nhiệm vụ cấp thiết, không chỉ đảm bảo sản xuất bền vững mà còn góp phần bảo vệ sức khỏe con người,” ông Dũng khẳng định.

Ông Trần Minh Tiến, Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, cho rằng để cải thiện sức khỏe đất, cần xây dựng cơ sở dữ liệu đất lúa toàn quốc và bộ tiêu chí đánh giá sức khỏe đất. Trên cơ sở đó, các nhà khoa học có thể xác định điểm yếu của từng loại đất và đưa ra “phác đồ bồi bổ” phù hợp. Bên cạnh đó, cần đổi mới phương thức canh tác, sử dụng phân bón hợp lý dựa trên nhu cầu thực tế của cây trồng và đặc tính từng vùng đất. Ông Tiến nhấn mạnh, một trong những biện pháp hiệu quả là tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp để bổ sung dinh dưỡng cho đất, đồng thời cân đối giữa phân hữu cơ và vô cơ, ưu tiên các sản phẩm giảm phát thải. 

Các chuyên gia cũng chỉ ra rằng hiện nay nông dân vẫn sử dụng phân NPK theo công thức chung, chưa tính đến sự khác biệt về thổ nhưỡng từng vùng. Trong khi đó, các nguyên tố trung và vi lượng lại có vai trò rất quan trọng giúp cân bằng dinh dưỡng, nâng cao chất lượng nông sản.

Đề cập đến Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030, ông Tiến cho biết đây là chương trình mang tính chiến lược, hướng đến mục tiêu kép: nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường. Ông cũng đề nghị cần có chính sách quốc gia dài hạn trong bảo vệ tài nguyên đất nông nghiệp, đặc biệt là đất lúa – nguồn tài nguyên “một đi không trở lại” nếu bị chuyển đổi mục đích sử dụng.

Ông Võ Quang Minh, Hội Khoa học đất Việt Nam, cho biết Đồng bằng sông Cửu Long hiện có 9 nhóm đất chính với 55 loại đất khác nhau, nhưng nhiều khu vực đang bị suy thoái nặng. Để bảo vệ tài nguyên đất, cần triển khai đồng bộ các giải pháp về kinh tế, xã hội và môi trường: tái cơ cấu ngành lúa gạo, giảm diện tích độc canh, phát triển mô hình xen canh – đa canh, ứng dụng khoa học công nghệ và nông nghiệp thông minh.