Tây Thiên kỳ vĩ linh thiêng

Người dân vẫn hay nói, Tây Thiên là một mảnh trời Thiên quốc lạc xuống trần gian với cảnh quan thiên nhiên kỳ vỹ, là địa điểm du lịch tâm linh và thực hành tín ngưỡng thu hút hàng chục nghìn du khách tới mỗi năm.

Tên gọi Tây Thiên mang ý nghĩa là “nơi các nhà sư Tây Thiên (Ấn Độ) vào Việt Nam truyền đạo, từ thế kỷ III trước công nguyên. Theo nhiều tư liệu nghiên cứu, Tây Thiên còn là chốn tổ phật giáo Việt Nam. Tới thời Trần, đây là trung tâm Phật giáo thâm uy giống như Yên Tử và Đông Triều. 

Các địa danh khác ở Thây Thiên như Suối Giải Oan, suối Trường Sinh, chùa Đồng Cổ, rừng thông già đại thụ là nơi nhiều đời cao tăng tu tập, hành trì.

Xác định đây chính là cái nôi của phật giáo, Giáo hội Phật Giáo Việt Nam đã khởi công xây dựng Thiền Viện Trúc Lâm trên nền chùa cổ Thiên Ân cổ. Đây là thiền viện lớn nhất nước.  

Khi xây dựng thiền viện, các nhà khoa học còn tìm thấy hàng ngàn hiện vật có niên hiệu từ thời Lý, Trần, Lê, Mạc, Nguyễn và các di chỉ khảo cổ về phật giáo minh chứng rõ thêm về chốn tổ phật giáo.

Là chốn tổ của Phật giáo, Tây Thiên còn là cội nguồn của tín ngưỡng thờ Quốc Mẫu, là nơi nơi Phật giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu hòa quyện.

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên gắn với truyền thuyết về Quốc Mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu- người thôn Đông Lộ, xã Đại Đình, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Bà là chính  Vương Phi của Vua Hùng đời thứ 7 – Hùng Chiêu Vương.

Bà đã giúp Vua chiêu binh, dẹp giặc, dạy dân cách giữ lửa, trồng lúa cùng Vua xây dựng đất nước thái bình thịnh trị. Với những công lao đó bà được phong là Quốc Mẫu Tây Thiên– một trong hai Quốc Mẫu của Việt Nam được sắc phong từ thời Hùng Vương.

Di tích danh thắng Tây Thiên có hệ thống đền thờ có từ hàng nghìn năm nay tại tỉnh Vĩnh Phúc được lập để tưởng nhớ công ơn Quốc Mẫu. Tín ngưỡng thờ Quốc Mẫu Tây Thiên được lưu truyền đến ngày nay.        

Trong cảnh quan thiên nhiên kỳ vỹ của núi Tam Đảo và rừng thông đại ngàn nghìn năm tuổi, Tây Thiên là nơi giao hòa giữa Phật giáo và tín ngưỡng thờ Quốc Mẫu Tây Thiên tạo nên sự thanh tịnh, linh thiêng ít nơi nào có được. Với người dân, tới Tây Thiên là đến với Phật, về với Mẫu. Những người tới dây luôn tin rằng những nguyện ước của mình sẽ được chứng tâm và thành hiện thực. 

Tây Thiên là một quần thể di tích lịch sử - văn hóa và tín ngưỡng với hệ thống phức hợp đền các đình, chùa, đền, am thờ  có giá trị văn hóa và khảo cổ, tín ngưỡng và du lịch.

Tại đây trong cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ với núi rừng, thác nước là hệ thống động thực vật rất có giá trị. Tây Thiên có rừng thông đại ngàn, có cây thông nghìn năm tuổi, có cây đa 9 cội hàng trăm năm tuổi.   

Hệ động vật Tây Thiên cũng khá phong phú, có 4 lớp, 26 bộ, 86 họ và 281 loài, trong đó có những loài động vật quý hiếm như rùa vàng, gà lôi trắng, voọc đen má trắng, voọc mũi hếch, cá cóc Tam Đảo…

Sự đa dạng sinh học cùng với hệ thống các đình chùa có giá trị văn hóa và khảo cổ khiến Tây Thiên có sức hấp dẫn lớn với khách du lịch và các nhà nghiên cứu.

Năm 1991, Tây Thiên được Nhà nước xếp hạng là Di tích danh thắng cấp Quốc gia và được tỉnh Vĩnh Phúc quy hoạch thành khu du lịch trọng điểm của tỉnh.

Năm 2015, Tây Thiên được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt.

Năm 2020, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Cùng với tín ngưỡng thờ Hùng Vương, thờ Tản viên Sơn Thánh, thờ Mẫu Tây Thiên là một trong ba tín ngưỡng cổ nhất vùng Bắc bộ cần được gìn giữ cho những đời sau.

Những quyết định này đưa Tây Thiên trở thành trung tâm văn hóa, tôn giáo tín ngưỡng, du lịch hàng đầu của Việt Nam.

Khu di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh Tây Thiên đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc phê duyệt Quy hoạch chung, tỷ lệ 1/5000. Là quần thể công trình di tích lịch sử tâm linh, văn hóa, danh thắng với nhiều hình thức phong phú đa dạng gắn liền với di tích lịch sử Quốc gia thờ Quốc Mẫu và Thiền Viện.

Là nơi tổ chức các hoạt động văn hóa, giáo dục, học tập và truyền thống văn hóa lịch sử dân tộc và nơi tổ chức các hoạt động vui chơi, giải trí, hội chợ, triển lãm…

Là khu du lịch đa chức năng bao gồm các công trình di tích, tôn giáo tín ngưỡng, khu Thiền Viện, công trình thương mại dịch vụ tổng hợp, dịch vụ nghỉ dưỡng gắn liền với các công trình phục vụ khu dân cư và khu danh thắng.

Hàng năm, cứ vào dịp giỗ Mẫu, người dân Vĩnh Phúc lại mở hội và thực hiện các nghi lễ thờ cúng. Lễ hội Tây Thiên thường kéo dài trong các ngày từ 14 đến 17/2 âm lịch.

Năm nay, do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid- năm nay huyện Tam Đảo và tỉnh Vĩnh Phúc đã không tổ chức lễ hội nhưng trong ngày giỗ Quốc Mẫu Tây Thiên 15/2 âm lịch (ngày 17/3/2022), hàng ngàn du khách đã về đây dự lễ dâng hương Quốc Mẫu Tây Thiên.

Lễ hội Tây Thiên được tổ chức hàng năm và tín ngưỡng thờ Mẫu Quốc là cách thức duy trì nét đẹp văn hóa và tín ngưỡng truyền thống, nâng cao ý thức gìn giữ di sản của người dân.  

Với sự truyền nối và lan tỏa mang cả ý nghĩa tâm linh, tiếp nối lịch sử, tự hào về lịch sử và văn hóa, người dân Vĩnh Phúc mong rằng lễ hội Tây Thiên sẽ được nâng lên là lễ hội cấp tỉnh chứ không chỉ là cấp huyện như hiện nay.

Để góp phần giữ gìn, phát huy các giá trị tốt đẹp trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên, UBND huyện Tam Đảo đã hoàn thiện Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích quốc gia đặc biệt Tây Thiên trình UBND tỉnh phê duyệt với các mục tiêu cụ thể trong từng giai đoạn từ năm 2021 - 2030.

Trong đó, dự kiến sẽ trùng tu, tôn tạo một số di tích, xây dựng môi trường và không gian thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên trở thành biểu tượng văn hóa của tỉnh và trung tâm văn hóa tín ngưỡng của vùng.

Đồng thời, gắn kết phát triển du lịch với khu sinh thái nghỉ dưỡng vùng núi Tam Đảo ở phía Nam và khu văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Sán Dìu ở phía Bắc huyện Tam Đảo.