Nghệ nhân xuyên thế kỷ ở làng gốm cổ Thanh Hà

Những ngón tay già tài hoa...

Ngôi nhà nhỏ của bà Nguyễn Thị Được nằm ven dòng Thu Bồn thơ mộng, đoạn hạ lưu. Nhà bà ở ngay cổng ra vào của làng gốm có tuổi đời ngót ngét gần 500 tuổi. Bà ngồi đó, bên chiếc bàn xoay, đôi tay luôn thoăn thoắt chuốt gốm, mỗi ngày trình diễn cho hàng ngàn khách du lịch trong và ngoài nước được thỏa sức ngắm nhìn. Nghề gốm lắm nhọc nhằn, thế nhưng, với tình yêu bà dành cho gốm mấy chục năm nay thì không thay đổi. Ở làng Thanh Hà này, người lớn tuổi nhất trong làng giờ chỉ còn có bà là vẫn làm nghề.

Hơn 80 năm sống với nghề, bà vẫn say nghề như hồi tuổi 13. Điều lạ, những câu chuyện thường nhật bà ít nhớ, nhưng khi kể về gốm, bà lại say sưa nhớ rõ mồn một. Người làng đặt cho bà Được cái tên khác là “Phú”, nghĩa là giàu có, một sự giàu có “tài hoa trong nghề”, chứ không giàu tiền bạc...

Hồi còn tóc bỏ đuôi gà, bà đã biết đi chuốt gốm cho các chủ khác để được trả 8 xu mỗi ngày. Nhà khó có cái bỏ bụng, bà bảo với mẹ là cứ để bà đi làm gốm phụ giúp gia đình chứ không đi học chữ. Cứ thế, buổi tối bà học cách làm gốm của mẹ, ban ngày thì đi chuốt gốm cho các chủ khác kiếm tiền. Vừa làm vừa học, lâu dần đôi bàn tay bà trở nên điêu luyện, thuần thục. Các sản phẩm của bà làm ra mang một nét rất riêng. Bởi bà bảo, làm gốm không chỉ có đôi tay “nhạy” với đất, mà còn có trái tim yêu nghề, yêu đến mê hoặc thì mới có thể thổi hồn mình vào...

“Hồi ấy, lòng yêu nghề đến mức sáng tối trên tay lúc nào cũng có cục đất sét, sự khổ luyện chải chuốt gốm mỗi ngày khiến tui trở thành đứa con nít làm gốm đẹp nhất làng. Rồi lớn lên, khi lấy chồng, tui đòi chồng phải giao ước dù xảy ra bất kỳ chuyện gì, cũng không được bắt tui... bỏ nghề. Mãi đến tận bây giờ, ở tuổi cổ lai hy, trong những giấc mơ vẫn đều mơ về gốm...” - bà Được chia sẻ.

Bà bắt đầu lập một cơ sở nhỏ, làm đủ 25 mẫu với các sản phẩm đẹp từ bát, nồi, chum, vại đến bình, chậu kiểng... Trong đó, hũ bảy, sáu là hũ lớn nhất, đòi hỏi kỹ thuật phải cao mới chuốt được, nhưng bà bảo “già nghề rồi nên làm dễ như chơi”.

Sản phẩm bà làm được nhiều người biết và đón nhận, du khách nước ngoài thích và mua làm quà lưu niệm. Bà bảo, “để làm được một sản phẩm đẹp, ngoài năng khiếu về thẩm mỹ và kỹ thuật làm gốm, đòi hỏi người thợ phải tỉ mẩn từng chi tiết nhỏ”. Với tài hoa đó, bà được mời tham gia nhiều chương trình ngày hội gốm trên cả nước. Đi đến đâu bà cũng tranh thủ giới thiệu về làng gốm Thanh Hà. Dần dần, tiếng của làng gốm được nhiều người biết đến, làng gốm Thanh Hà trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn không thể thiếu sau mỗi hành trình khách đến thăm quan tại phố cổ Hội An. Nhiều người ở làng ví bà là phần linh hồn không thể thiếu của gốm. Có bà, làng gốm mới có thể sống dậy và phát triển thịnh vượng như ngày hôm nay...

Ở tuổi 95, bà Được vẫn miệt mài chuốt gốm mỗi ngày.

Đời người, đời nghề

Xuyên hai thế kỷ, chưa một ngày lò nung của bà “Phú” tắt lửa. Ngày nào cũng thế, dù có lúc bận bịu, hay đau ốm nhưng lò nung của bà vẫn luôn đỏ rực. Bà ấm áp nói: “Tôi muốn con cháu nhìn thấy lửa yêu nghề, muốn truyền ngọn lửa cho tụi nhỏ”. Bây giờ tay bà không còn đủ sức để làm ra nhiều sản phẩm, nhưng bà luôn mày mò, tìm hiểu để làm ra những sản phẩm tinh tế, lạ để dạy cho con cháu.

Bà bảo, kể đến đời cháu bà đang truyền nghề bây giờ thì gia đình bà có đến 5 đời làm gốm. Tài hoa và nhiệt thành với gốm, bà đã không ngại mang hết những bí quyết đi truyền dạy cho những người trong làng, chỉ với mong ước là nghề gốm không bị thất truyền. Những người trong làng được bà chỉ dạy giờ đã là những người thợ giỏi. Bởi họ biết bà là một trong hai người ở làng này nắm được cách thức chế tác và trực tiếp chuốt thành công nhiều mẫu đất và kỹ thuật nung sành. Cả am hiểu cách nhận biết trạng thái gốm sành trong khi nung theo kinh nghiệm dân gian từ bao đời của các thợ gốm tiền bối truyền lại. Đến giờ, cái xưởng nhỏ của bà được bày bán đủ thứ mẫu mã gốm do bà làm nên. Bà bảo, giữ xưởng gốm là giữ cả ký ức, hoài niệm, cả tuổi trẻ và tổ tiên của mình, vậy nên dù tuổi cao, sức yếu, nhưng con mắt và đôi bàn tay vẫn không mệt mỏi chuốt gốm. Bà vẫn đắm mình trong từng con đất, con nước làm ra những sản phẩm tinh xảo, như thổi linh hồn và hơi thở của người Hội An hồn hậu bao đời nay vào gốm.

Ông Lê Văn Xê, Trưởng ban quản lý làng nghề truyền thống gốm Thanh Hà cho biết: “Những năm trước, sức khỏe bà Được còn tốt, bà đã đi đến nhiều nhà trong làng để truyền đạt kinh nghiệm làm gốm của mình cho những người nhỏ tuổi hơn. Ai cần học hỏi điều gì bà sẵn sàng chỉ bảo, không câu nệ khó khăn hay sợ người khác giỏi hơn mình. Giờ thì ai cần gì đến hỏi, bà chỉ bảo tận tình”.

Thăm bà trong những ngày sắp thu, trong ánh lửa nung ấm áp của lò gốm, tôi biết bà luôn muốn giữ cho chúng luôn cháy...

Thế Sơn - Mai Anh

Nên đọc

Trung Quốc: Công nghệ nhận diện khuôn mặt của Megvii qua mặt IBM và Amazon

Thừa Thiên Huế: Trao tặng, truy tặng danh hiệu NNND, NNƯT cho 17 nghệ nhân

Nghệ nhân người Cor đấu chiêng đôi ở Bảo tàng Đà Nẵng

Nghệ nhân tất bật với nghề chế tác linh vật đón Xuân