Độc đáo lễ hội Tết Doi của người Mường Thu Cúc

Bộ VHTT&DL vừa quyết định đưa Lễ hội truyền thống, tập quán xã hội và tín ngưỡng Tết Doi của người Mường xã Thu Cúc của tỉnh Phú Thọ vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Tết Doi hay còn được gọi là lễ hội cúng vía lúa - đây là lễ hội truyền thống quan trọng của người Mường xã Thu Cúc, diễn ra vào ngày mùng 7, mùng 8 tháng Giêng. Lễ hội mang đậm tín ngưỡng nông nghiệp, gắn liền với việc cầu mùa, cầu phúc và bảo tồn giống lúa, thể hiện lòng biết ơn đối với thiên nhiên, tổ tiên.

Người dân rước chùm lúa to đẹp nhất đến miếu thờ nàng Cúc. Ảnh: TG

Đối với người Mường Thu Cúc, Tết Doi từ đó đã đã tồn tại hàng trăm năm nay và trở thành một phong tục cổ truyền được bảo tồn từ đời này sang đời khác. Trong Tết Doi, rước vía lúa đã trở thành một nghi lễ thiêng liêng, không thể thiếu.

Theo quan niệm từ xa xưa của người Mường, gọi vía lúa, rước vía lúa nghĩa là gọi về cơm gạo từ mường Trời. Hồn lúa mà ở lại với con người thì thóc lúa năm đó mới đầy bồ, đầy cót, nhà nhà no đủ. Hạt giống lúa đã được dân bản Mường thần thánh hoá, trở nên thiêng liêng trong các nghi lễ của Tết Doi.

Trước đây, cúng vía lúa chỉ diễn ra trong các gia đình mà không diễn ra ở cộng đồng. Năm 2014, được ngành văn hóa nghiên cứu, phục dựng, sau gần nửa thế kỷ bị gián đoạn, Tết Doi của người Mường và tục rước vía lúa được tổ chức đúng nguyên bản cổ xưa với ý nghĩa là một nghi lễ cộng đồng.

Trong nghi thức Tết Doi truyền thống, người dân các bản Mường lựa chọn những bông lúa chắc mẩy, đều đẹp, bó thành từng chùm lớn dùng để làm vật thiêng trong nghi lễ.

Nghi lễ vía lúa tại miếu thiêng nàng Cúc. Ảnh: TL

Vào buổi sáng tổ chức Tết Doi, người dân cùng nhau rước chùm lúa to đẹp đến miếu thờ nàng Cúc gần cửa Mường để làm lễ tế thần linh. Đi đầu đoàn rước là thầy mo, người đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nghi lễ, sau đó là những người cầm trống, chiêng, cờ, khiêng rước và đoàn người đâm đuống, chạm ống (một nghi thức cổ truyền trong Tết Doi).

Khi đến địa điểm làm lễ, trống chiêng được đánh vang lên, thầy mo làm lễ khấn cúng gọi vía lúa về với bản Mường, chia giống lúa cho dân bản để gieo trồng, để lại chùm lúa giống đẹp để thờ tại miếu nàng Cúc. Trong lúc thầy mo khấn cúng, dân bản cùng nhau đánh chiêng, trống vang lừng khắp nơi để mời gọi vía lúa với bản Mường.

Ngoài các nghi lễ cổ truyền, người dân còn tổ chức các hoạt động văn hoá như đâm đuống, chạm ống, đây là những động tác biểu tượng cho công việc giã lúa, giã gạo với mong ước lúa gạo luôn đầy cối để được no đủ quanh năm.

Các diễn xướng dân gian, các trò chơi truyền thống cũng được người Mường và các dân tộc anh em trên địa bàn tổ chức như múa mỡi, múa sạp của dân tộc Mường, múa khèn của dân tộc Mông, múa chuông của dân tộc Dao…

Trò đâm đuống với những động tác biểu tượng cho công việc giã lúa, giã gạo. Ảnh: TG

Tết Doi của đồng bào Mường là nghi lễ thiêng liêng, độc đáo trên vùng đất Tổ gắn với gìn giữ cây lúa, coi trọng loại ngũ cốc nuôi sống con người từ bao đời nay. Đây là phong tục cổ truyền mang đậm giá trị nhân văn của người dân bản Mường cần được gìn giữ, bảo tồn và phát huy trong đời sống văn hoá.